Հայ ազգի արժանիքներին լաւածանօթ և նրա արժէքներով հպարտ հայ ծնողի համար մեծ նշանակութիւն ունի իր գալիք սերնդի հայապահպանման գործընթացը, մասնաւորաբար սփիւռքեան պայմաններում:Ուստի, այս ուղղութեամբ նորամանկան սպասող ընտանիքներին օժանդակելու նպատակով է, որ օգտւելով հայկական եւ եւրոպական տարբեր աղբիւրներից, Թեհրանի Ազգային Առաջնորդարանի կայքէջի վրայ է տեղադրւում Հայկական անձնանունների ցանկը:
ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՆՁՆԱՆՈՒՆՆԵՐ
کلیسای سرکیس مقدس
Մեր փոքր , բայց կարեւոր ներդրում է Ազգային-Համայնքային կառոյցների Պահպանման համար
Սիրելի ժողովուրդ, Թեհրանի հայոց Թեմական Խորհրդի որոշմամբ՝ Ծխական Տուրքի վճարումը Ձեզ համար դիւրացնելու նպատակով՝ այսուհետ կարող էք կատարել այս կայքի միջոցով, որով օգտակար կը հանդիսանաք թեմիս ազգային-համայնքային կառոյցների պահպանման գործին:
ԾԽԱԿԱՆ ՏՈՒՐՔԻ ԱՆԼԱՅՆ ՎՃԱՐՈՒՄ
Թայլանդում հաստատւած Ասիայի Եկեղեցիների խորհրդի (CCA) ընդհանուր քարտուղար՝ դոկտ. Մատթիոս Ջորջը ընդառաջելով Թեհրահի Հայոց Թեմի առաջնորդ Սեպուհ Արք. Սարգսեանի առաջարկին յատուկ յայտարարութեամբ խստօրէն դատապարտեց թրքա-ադրբեջանական ահաբեկչական յարձակումը Արցախի վրայ:
Շղթայազերծւած յարձակումի պատճառով Լեռնային Ղարաբաղի մայրաքաղաքը Ստեփանակերտ, Շուշի եւ այլ քաղաքներ եւ գիւղեր անընդհատ ենթարկւում են ծանր հրետակոծութեան:
Ընթերցել …
27 սեպտեմբեր 2020-ի առաւօտեան կանուխ ժամերից սկսեալ Արցախի խաղաղ բնակչութիւնը դաժան ու վայրագ յարձակման է ենթարկւում։ Ադրբեջանը հովանաւորւած հայ ժողովրդի ոխերիմ թշնամի Թուրքիոյ կողմից փորձում է հերոսական Արցախը գրաւել ու բնաջնջել Արցախահայութիւնը. թշնամին մոռացել էր սակայն որ հայը հաւատարիմ իր հայրենի հողին, հոգեւոր, ազգային, մշակութային արժէքներին ու կոթողներին միշտ իր կեանքի գնով պաշտպանած, պաշտպանում եւ պաշտպանելու է իր հայրենիքը։
Ընթերցել …
Ընդառաջելով Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս՝ Ն․Ս․Օ․Տ․Տ Արամ Ա․ Վեհափառ Հայրապետի կոչին, կիրակի 4 հոկտեմբերին Թեհրանի բոլոր եկեղեցիներում յաւարտ սուրբ եւ անմահ պատարագի, տեղի ունեցաւ հոգեհանգստեան արարողութիւն, Հայոց Բանակի նահատակների հոգիների խաղաղութեան, ինչպէս նաեւ յատուկ աղօթք Հայաստանում ու Արցախում խաղաղութեան վերահաստատման համար։
Սուրբ Սարգիս Մայր եկեղեցում կրօնական արարողութիւնը նախագահում էր Թեմիս Բարեխնամ Առաջնորդ՝ Տ․ Սեպուհ Ս․ Արք․ Սարգսեանը։ Պատարագիչն էր Արժ․ Տ․ Սահակ Քհնյ․ Խոսրովեանը։
Ընթերցել …
Ընդառաջելով Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոս՝ Ն․Ս․Օ․Տ․Տ Արամ Ա․ Վեհափառ Հայրապետի կոչին, կիրակի 4 հոկտեմբերին Թեհրանի բոլոր եկեղեցիներում յաւարտ սուրբ եւ անմահ պատարագի, տեղի կունենայ հոգեհանգստեան արարողութիւն, Հայոց Բանակի նահատակների հոգիների խաղաղութեան ինչպէս նաեւ յատուկ աղօթք Հայաստանում ու Արցախում խաղաղութեան վերահաստատման համար։
Ընթերցել …
Ուրբաթ, թւականիս հոկտեմբերի 2-ի առաւօտեան Թեհրանի բոլոր եկեղեցիներում մատուցւեց Սուրբ եւ Անմահ Պատարագ ի զօրակցութիւն հայոց բանակի։ Սուրբ Սարգիս Մայր եկեղեցում կրօնական արարողութեանը նախագահում էր Թեմիս Բարեխնամ Առաջնորդ՝ Տ․ Սեպուհ Ս․ Արք․ Սարգսեանը։ Պատարագիչն էր Արժ․ Տ․ Արիստակէս Քհնյ․ Շահմիրեանը։
Արարողութեանը ներկայ էին, Հայ Կաթողիկէ եկեղեցու Հոգեւոր Հովիւ՝ Գերապայծառ Սարգիս Դաւթեանը, Հայ Աւետարանական Համայնքի Հոգեւոր հովիւ՝ Վերապատւելի Սերգէյ Շահվերդեանը, Թեմական Խորհուրդի ատենապետ՝ պրն․ Նորայր Արամեանը եւ թեմական խորհրդի անձնակազմից՝ ներկայացուցիչներ, «Ալիք» հաստատութեան ներկեյացուցիչ՝ Սուրիկ Աբնուսեանը եւ այլ անդամներ, Հ․Մ․ «Արարատ» Կազմակերպութեան Սկաուտական Միութեան անդամները եւ հաւատացեալ ժողովուրդ։ Յընթացաս Պատարագի Առաջնորդ Սրբազան Հայրը ի լուր հաւատացեալների ներկայացրեց իր հայրական պատգամը։
Ընթերցել …
«Երանի նրանց, ովքեր խաղաղութեան հաստատման համար են աշխատում, որովհետեւ նրանք Աստծու որդիներ պիտի կոչւեն»։(Մտ. 5։9)
Քրիստոնէութեան հիմնական ուսուցումներից է խաղաղութիւնը։ Մեր Տէր Յիսուս Քրիստոս ոչ միայն երանի է տալիս խաղաղութեան համար աշխատողներին, այլ Իր խաղաղութիւնն է բաշխում աշխարհին. «Խաղաղութիւն եմ թողնում ձեզ, իմ խաղաղութիւնն եմ տալիս ձեզ որ տարբեր է այս աշխարհի տւած խաղաղութիւնից»։ (Յհ. 14։27)
Ընթերցել …
Այսու յայտարարում ենք, մեր ժողովրդի սիրելի զաւակներին, որ յառաջիկայ ուրբաթ, թւականիս հոկտեմբերի 2-ի առաւօտեան մատուցւելու է ս. պատարագ՝ Թեհրանի բոլոր եկեղեցիներում (ի բացառեալ Ս․ Գէորգ) եւ ս. պատարագի աւարտին տեղի է ունենալու յատուկ արարողութիւն Հայոց Բանակի նահատակների հոգիների խաղաղութեան համար:
Ընթերցել …
Թ.Հ.Թ. Թեմական Խորհրդի ատենապետ՝ Նորայր Արամեանը երեքշաբթի թւականիս սեպտեմբերի 29-ի երեկոյեան, Ազգային Առաջնորդարանի դահլիճում հանդիպում ունեցաւ համայնքիս աշխատող միութիւնների նախագահների հետ։
Ընթերցել …
ՀԱՅՈՑ ԲԱՆԱԿԻՆ ՈՒ ԱՐՑԱԽԻ ՀԶՕՐԱՑՄԱՆ ՄԱՍՆԱԿՑՈՒԹԻՒՆԸ ԻՒՐԱՔԱՆՉԻՒՐ ՀԱՅՈՒ ՍՐԲԱԶԱՆ ՊԱՐՏԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆՆ Է
Վերջին երկու օրերու ընթացքին Ազրպէյճանի կողմէ Արցախի վրայ կատարուած զինուորական յարձակումը ողջ հայութիւնը կը հրաւիրէ իր ամբողջական զօրակցութիւնը յայտնելու հայոց բանակին, Արցախին ու Հայաստանին։ Խոր գոհունակութեամբ կ’ուզենք հաստատել, թէ հայոց բանակը ամուր վճռակամութեամբ կը շարունակէ հակադարձել Ազրպէյճանի յարձակումներուն։
Ընթերցել …
کلیسای سرکیس مقدس
Կիրակի 27 սեպտեմբերի առաւօտեան, Թեհրանի բոլոր եկեղեցիներում յընթացս Սուրբ եւ Անմահ Պատարագի յիշատակւեց Հայոց Խաչի Տօնը, Վարագայ Խաչը։ Սուրբ Սարգիս Մայր եկեղեցում Կրօնական արարողութեանը նախագահում էր Թեմիս Բարեխնամ Առաջնորդ՝ Տ․Սեպուհ Ս․ Արք․ Սարգսեանը։ Պատարագիչն էր Արժ․ Տ․ Սարգիս Քհնյ․ Խոսրովեանը։
Ընթերցել …
Էջ 1, 239-ից
اخبار و رویدادها
خیابان استاد نجات الهی، شماره 295تهران 1598873311
No.295, Ostad Nejatollahi Ave.,Tehran – IRAN
Tel: (+98-21) 88901634, 88901635,88901636, 88897980, 88897981
Fax: (+98-21) 88892617
info@tehranprelacy.com
Թ. Հ. Թեմի Յարաբերական Մարմնի հետ կապւելու համար՝pr@tehranprelacy.com
Copyright © 2015. All Rights Reserved
Die Sankt-Sarkis-Kathedrale oder Hl.-Serkis-Kathedrale (armenisch Սուրբ Սարգիս մայր տաճար .mw-parser-output .Latn{font-family:”Akzidenz Grotesk”,”Arial”,”Avant Garde Gothic”,”Calibri”,”Futura”,”Geneva”,”Gill Sans”,”Helvetica”,”Lucida Grande”,”Lucida Sans Unicode”,”Lucida Grande”,”Stone Sans”,”Tahoma”,”Trebuchet”,”Univers”,”Verdana”}Surb Sargis majr tatschar, persisch کلیسای سرکیس مقدس) ist ein Kirchenbau der Armenischen Apostolischen Kirche in der iranischen Hauptstadt Teheran, die den Namen des Heiligen Sarkis (Sergius) trägt. Sie ist Kathedrale der armenischen Diözese Teheran, einer von drei armenischen Diözesen im Iran, die dem Katholikat von Kilikien untersteht und deren derzeitiger Prälat Erzbischof Sepuh Sargsjan ist.
Die Sankt-Sarkis-Kathedrale befindet in Teheran sich an der Südseite der Karim-Khan-Zand-Straße am Anfang der Nedschatollahi-Straße (der ehemaligen Villa-Straße, an deren Ostseite), die ab der Karim-Khan-Zand-Straße nordwärts in die Neue Villa-Straße übergeht.[1] Nördlich der Karim-Khan-Zand-Straße befindet sich gegenüber der Sankt-Sarkis-Kathedrale der stadteigene Sankt-Marien-Park (بوستان مریم مقدس), westlich der Neuen Villa-Straße der „Westliche Sankt-Marien-Park“ (بوستان حضرت مریم غربی).
Die Sankt-Sarkis-Kathedrale, das größte Kirchengebäude Teherans, hat eine Länge von 36,5 Metern und eine Breite von 17,8 Metern. Sie ist ein einschiffiger Kirchenbau, dessen Mauern aus Beton außen und innen ebenso wie der Fußboden mit weißem Marmor verkleidet sind. Sie wurde ursprünglich ohne innere Säulen gebaut, so dass die hexagonale Kuppel allein von den Wänden getragen wurde. Als jedoch die Kuppel einzustürzen drohte, wurden nachträglich vier tragende Säulen eingebaut. Die Kirche hat eine Empore für den Kirchenchor. Die beiden Glockentürme stehen jederseits über der Eingangshalle auf der Westseite der Kirche und sind jeder mit einer Kuppel versehen. Die Glocken werden elektrisch geschlagen. Alle drei Kuppeln sind mit oktogonalen Stäben verziert.[1][2]
Wie bei anderen armenischen Kirchen befindet sich der halbrunde Altar an der Ostseite. An beiden Seiten des Altars befinden sich Andachtsräume mit Seiteneingängen. Die Wände über dem Altar und an seinen beiden Seiten sind mit Wandmalereien versehen, die Bibelmotive zeigen: die Heilige Maria mit Jesus, Christi Himmelfahrt, Johannes der Täufer bei der Taufe Christi sowie die Kreuzigung Jesu.[1][2]
Seit der Weihe der Kirche der Heiligen Muttergottes (Surb Astvatsatsin) in der Stadtmitte Teherans 1945 befand sich die Teheraner Prälatur der Armenischen Apostolischen Kirche in den Räumen der Muttergotteskirche. In den frühen 1960er Jahren wurde beschlossen, für die Prälatur einen neuen Standort zu suchen. Daher wandte sich der Bischof und die Komiteemitglieder der damaligen Zeit an den armenischen Benefaktor Markar Sarkissian, der ihnen in dieser Angelegenheit helfen sollte. Markar starb kurz darauf, doch seine beiden Söhne Gurgen und Vasgen Sarkissian finanzierten das Bauprojekt, um damit ihrer verstorbenen Eltern zu gedenken. So konnte das Komitee das Land am Ende der Villa-Straße (der heutigen Nejatollahi-Straße) kaufen. Der Bau der Sankt-Sarkis-Kirche in Teheran begann im Jahre 1964 unter dem zu Minderheiten toleranten Schah Mohammad Reza Pahlavi und wurde im Jahre 1970 vollendet. Die Kirche wurde im Jahre 2000 renoviert.[2][1][3]
کلیسای سرکیس مقدس
2006 ließ Hrair Hagopian das Taufbecken und die Kirche in Gedenken an seine verstorbene Frau Vartoohi Davidian renovieren.
Alljährlich finden in der Kirche und davor am 24. April Gottesdienste und Gedenkveranstaltungen zur Erinnerung an den Völkermord an den Armeniern statt, der am 24. April 1915 seinen Anfang nahm.
Im Hof der Kirche steht ein Denkmal aus weißem Marmor zur Erinnerung an den Völkermord an den Armeniern. Es ist 3,50 Meter hoch und am Sockel mit Inschriften auf Persisch und Armenisch sowie mit dem Datum 24. April 1915 versehen. Das Denkmal wurde am 24. April 1973 enthüllt, dem 58. Jahrestag des Völkermords an den Armeniern.[4]
35.71551.415Koordinaten: 35° 42′ 54″ N, 51° 24′ 54″ O
کلیسای سرکیس مقدس یا کلیسای سارکیس مقدس، (به ارمنی: Սուրբ Սարգիս մայր տաճար) – (به انگلیسی: Saint Sarkis Cathedral)، نام یک کلیسای ارمنی واقع در خیابان کریمخان زند، ابتدای خیابان نجات الهی (ویلای سابق) در تهران است. کلیسای سرکیس مقدس با هزینه شخصی فردی خیر از ارمنیهای ایران به نام «مارکار سرکیسیان» و طرح مهندس اوژن آفتاندلیانس در سال ۱۳۴۹ (۱۹۷۰ میلادی) بنا شد و مقر خلیفهگری ارامنه تهران از کلیسای مریم مقدس به این محل جدید انتقال یافت.
پس از انجام مراسم مذهبی و نام گذاری کلیسای جدید که به نام یکی از قدیسان کلیسای ارمنی، یعنی «سرکیس مقدس» نام گذاری شد.
سرکیس مقدس، از قدیسان کلیسای حواری ارمنی، در اوایل سده چهارم میلادی از سرداران ارتش روم بود که به علت مسیحی بودن تحت تعقیب قرار گرفت.
او به همراه پسرش، «ماردیروس»، به ارمنستان پناه برد اما تیران، پادشاه ارمنستان، تحت فشار امپراتور روم مجبور
به اخراج آنان از ارمنستان شد. آنان به خدمت ارتش شاپور دوم درآمدند که در جنگ با کوشانها بود. شاپور از خدمات سرکیس بسیار خرسند بود اما از آنجایی که به وی اتهام تبلیغ مسیحیت در بین سپاهیان شاپور را زده بودند دستور داد تا او و پسرش را به همراه شماری
از سربازان در نیشابور به قتل رسانند. در تقویم کلیسای ارمنی، یک روز به سرکیس مقدس اختصاص دارد. در این روز، جوانان ارمنی به یاد او مراسم خاصی را برگزار میکنند.
کلیسای سرکیس مقدس، که بزرگترین کلیسای تهران است، دارای ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر با پلان بازیلیکا تک ناوی است که بر روی صفهای کم ارتفاع بنا شده و با در نظر گرفتن امانت خانههای دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ و دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده.
اگرچه مهندس آفتاندلیانس در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهراً بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. از آنجایی که در کلیساهای تک ناوی وزن سقف بنا به وسیله قوسهای واقع در زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل میشود بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمیتوانند عرض زیادی داشته باشند و به همین دلیل نیز، فاقد گنبد و معمولاً، بناهایی کوچک هستند اما آفتاندلیانس، متأثر از معماری کلیساهای تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبد دار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونهای طراحی کرده که توانسته گنبد عظیمی بر روی آن قرار دهد.
محراب کلیسا به صورت نیم دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف آن نیز بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است. در دو طرف محراب، امانت خانهها قرار دارند که هر یک دارای نورگیری کوچک هستند و به غیر از ورودی به داخل صحن کلیسا ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج از بنا دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشیهای دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شدهاست. صحن کلیسا را میتوان به سه بخش تقسیم کرد که قسمت میانی ۷۵ سانتیمتر از هر طرف پهنتر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد شانزده ضلعی کلیسا به وسیله یک چهار ضلعی بر روی چهار طاقی قرار گرفته که بر روی شاه تیرها تکیه دارد. ساق و گنبد آن تماماً از نورگیرها تشکیل شدهاست.
کلیسای سرکیس مقدس
ورودی اصلی، که دارای سردری با سبک معماری کلیساهای سدههای چهارم و پنجم میلادی ارمنستان است به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا باز میشود و در بالای آن، بالکنی وجود دارد که محل اجرای سرودهای روحانی گروه کر است. کلیسا دارای دو ناقوسخانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهار گوش قرار دارند و در انتهای آنها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساقهای هشت ضلعی ساخته شدهاست.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان در کلیسای سرکیس مقدس از سنگ مرمر سفید ساخته شده و بلندی آن ۳/۵۰ متر است که بر پایهای از همان سنگ به ابعاد ۷۷×۱۶۲ و بلندی ۸۲ سانتیمتر قرار گرفته. روی پایه، کتیبهای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتیمتردیده میشود که بر روی آن به خط نستعلیق فارسی و زیر آن به ارمنی نوشته شدهاست: «یادبود شهدای ارامنه». زیر این نوشته به زبان ارمنی «۲۴ آوریل ۱۹۱۵».
این بنا در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی در پنجاه و هشتمین سالگرد نسلکشی ارمنیان رونمایی شد.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان، با طرحی مرکب از سه قطعه سنگ، در نگاه اول نماد باور دینی ارمنیان است، باوری که برای صیانت از آن ملتی رهسپار قتل گاه شد. نقش صلیب روی خاچکارها نماد رستاخیز مسیح و نشانگر شهادت و خیزش است و چنانکه مسیح از مردگان برخاست، ملت ارمنی نیز با وجود کشتارها، آوارگی و پراکندگی توانست حکومت مستقل ارمنستان را، پس از تحمل چندین سده سلطهٔ بیگانگان، در ۱۹۱۸ میلادی بنا نهد. دیگر نقشهای رویهٔ بنای یادبود در مجموع بیانگر روحیهٔ آزادیخواهی، پایداری، پایبندی به دین و ایمان و اعتقاد به پیروزی حق و حقیقت هستند.
کلیسای سرکیس مقدس در میانههای دهه پنجاه
نمای داخلی کلیسای سرکیس مقدس
کلیسای سرکیس مقدس، تهران
کلیسای سرکیس مقدس یا کلیسای سارکیس مقدس، (به ارمنی: Սուրբ Սարգիս մայր տաճար) – (به انگلیسی: Saint Sarkis Cathedral)، نام یک کلیسای ارمنی واقع در خیابان کریمخان زند، ابتدای خیابان نجات الهی (ویلای سابق) در تهران است. کلیسای سرکیس مقدس با هزینه شخصی فردی خیر از ارمنیهای ایران به نام «مارکار سرکیسیان» و طرح مهندس اوژن آفتاندلیانس در سال ۱۳۴۹ (۱۹۷۰ میلادی) بنا شد و مقر خلیفهگری ارامنه تهران از کلیسای مریم مقدس به این محل جدید انتقال یافت.
پس از انجام مراسم مذهبی و نام گذاری کلیسای جدید که به نام یکی از قدیسان کلیسای ارمنی، یعنی «سرکیس مقدس» نام گذاری شد.
سرکیس مقدس، از قدیسان کلیسای حواری ارمنی، در اوایل سده چهارم میلادی از سرداران ارتش روم بود که به علت مسیحی بودن تحت تعقیب قرار گرفت.
او به همراه پسرش، «ماردیروس»، به ارمنستان پناه برد اما تیران، پادشاه ارمنستان، تحت فشار امپراتور روم مجبور
به اخراج آنان از ارمنستان شد. آنان به خدمت ارتش شاپور دوم درآمدند که در جنگ با کوشانها بود. شاپور از خدمات سرکیس بسیار خرسند بود اما از آنجایی که به وی اتهام تبلیغ مسیحیت در بین سپاهیان شاپور را زده بودند دستور داد تا او و پسرش را به همراه شماری
از سربازان در نیشابور به قتل رسانند. در تقویم کلیسای ارمنی، یک روز به سرکیس مقدس اختصاص دارد. در این روز، جوانان ارمنی به یاد او مراسم خاصی را برگزار میکنند.
کلیسای سرکیس مقدس، که بزرگترین کلیسای تهران است، دارای ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر با پلان بازیلیکا تک ناوی است که بر روی صفهای کم ارتفاع بنا شده و با در نظر گرفتن امانت خانههای دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ و دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده.
اگرچه مهندس آفتاندلیانس در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهراً بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. از آنجایی که در کلیساهای تک ناوی وزن سقف بنا به وسیله قوسهای واقع در زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل میشود بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمیتوانند عرض زیادی داشته باشند و به همین دلیل نیز، فاقد گنبد و معمولاً، بناهایی کوچک هستند اما آفتاندلیانس، متأثر از معماری کلیساهای تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبد دار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونهای طراحی کرده که توانسته گنبد عظیمی بر روی آن قرار دهد.
محراب کلیسا به صورت نیم دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف آن نیز بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است. در دو طرف محراب، امانت خانهها قرار دارند که هر یک دارای نورگیری کوچک هستند و به غیر از ورودی به داخل صحن کلیسا ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج از بنا دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشیهای دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شدهاست. صحن کلیسا را میتوان به سه بخش تقسیم کرد که قسمت میانی ۷۵ سانتیمتر از هر طرف پهنتر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد شانزده ضلعی کلیسا به وسیله یک چهار ضلعی بر روی چهار طاقی قرار گرفته که بر روی شاه تیرها تکیه دارد. ساق و گنبد آن تماماً از نورگیرها تشکیل شدهاست.
کلیسای سرکیس مقدس
ورودی اصلی، که دارای سردری با سبک معماری کلیساهای سدههای چهارم و پنجم میلادی ارمنستان است به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا باز میشود و در بالای آن، بالکنی وجود دارد که محل اجرای سرودهای روحانی گروه کر است. کلیسا دارای دو ناقوسخانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهار گوش قرار دارند و در انتهای آنها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساقهای هشت ضلعی ساخته شدهاست.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان در کلیسای سرکیس مقدس از سنگ مرمر سفید ساخته شده و بلندی آن ۳/۵۰ متر است که بر پایهای از همان سنگ به ابعاد ۷۷×۱۶۲ و بلندی ۸۲ سانتیمتر قرار گرفته. روی پایه، کتیبهای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتیمتردیده میشود که بر روی آن به خط نستعلیق فارسی و زیر آن به ارمنی نوشته شدهاست: «یادبود شهدای ارامنه». زیر این نوشته به زبان ارمنی «۲۴ آوریل ۱۹۱۵».
این بنا در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی در پنجاه و هشتمین سالگرد نسلکشی ارمنیان رونمایی شد.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان، با طرحی مرکب از سه قطعه سنگ، در نگاه اول نماد باور دینی ارمنیان است، باوری که برای صیانت از آن ملتی رهسپار قتل گاه شد. نقش صلیب روی خاچکارها نماد رستاخیز مسیح و نشانگر شهادت و خیزش است و چنانکه مسیح از مردگان برخاست، ملت ارمنی نیز با وجود کشتارها، آوارگی و پراکندگی توانست حکومت مستقل ارمنستان را، پس از تحمل چندین سده سلطهٔ بیگانگان، در ۱۹۱۸ میلادی بنا نهد. دیگر نقشهای رویهٔ بنای یادبود در مجموع بیانگر روحیهٔ آزادیخواهی، پایداری، پایبندی به دین و ایمان و اعتقاد به پیروزی حق و حقیقت هستند.
کلیسای سرکیس مقدس در میانههای دهه پنجاه
نمای داخلی کلیسای سرکیس مقدس
کلیسای سرکیس مقدس، تهران
کلیسای سرکیس مقدس یا کلیسای سارکیس مقدس، (به ارمنی: Սուրբ Սարգիս մայր տաճար) – (به انگلیسی: Saint Sarkis Cathedral)، نام یک کلیسای ارمنی واقع در خیابان کریمخان زند، ابتدای خیابان نجات الهی (ویلای سابق) در تهران است. کلیسای سرکیس مقدس با هزینه شخصی فردی خیر از ارمنیهای ایران به نام «مارکار سرکیسیان» و طرح مهندس اوژن آفتاندلیانس در سال ۱۳۴۹ (۱۹۷۰ میلادی) بنا شد و مقر خلیفهگری ارامنه تهران از کلیسای مریم مقدس به این محل جدید انتقال یافت.
پس از انجام مراسم مذهبی و نام گذاری کلیسای جدید که به نام یکی از قدیسان کلیسای ارمنی، یعنی «سرکیس مقدس» نام گذاری شد.
سرکیس مقدس، از قدیسان کلیسای حواری ارمنی، در اوایل سده چهارم میلادی از سرداران ارتش روم بود که به علت مسیحی بودن تحت تعقیب قرار گرفت.
او به همراه پسرش، «ماردیروس»، به ارمنستان پناه برد اما تیران، پادشاه ارمنستان، تحت فشار امپراتور روم مجبور
به اخراج آنان از ارمنستان شد. آنان به خدمت ارتش شاپور دوم درآمدند که در جنگ با کوشانها بود. شاپور از خدمات سرکیس بسیار خرسند بود اما از آنجایی که به وی اتهام تبلیغ مسیحیت در بین سپاهیان شاپور را زده بودند دستور داد تا او و پسرش را به همراه شماری
از سربازان در نیشابور به قتل رسانند. در تقویم کلیسای ارمنی، یک روز به سرکیس مقدس اختصاص دارد. در این روز، جوانان ارمنی به یاد او مراسم خاصی را برگزار میکنند.
کلیسای سرکیس مقدس، که بزرگترین کلیسای تهران است، دارای ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر با پلان بازیلیکا تک ناوی است که بر روی صفهای کم ارتفاع بنا شده و با در نظر گرفتن امانت خانههای دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ و دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده.
اگرچه مهندس آفتاندلیانس در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهراً بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. از آنجایی که در کلیساهای تک ناوی وزن سقف بنا به وسیله قوسهای واقع در زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل میشود بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمیتوانند عرض زیادی داشته باشند و به همین دلیل نیز، فاقد گنبد و معمولاً، بناهایی کوچک هستند اما آفتاندلیانس، متأثر از معماری کلیساهای تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبد دار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونهای طراحی کرده که توانسته گنبد عظیمی بر روی آن قرار دهد.
محراب کلیسا به صورت نیم دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف آن نیز بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است. در دو طرف محراب، امانت خانهها قرار دارند که هر یک دارای نورگیری کوچک هستند و به غیر از ورودی به داخل صحن کلیسا ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج از بنا دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشیهای دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شدهاست. صحن کلیسا را میتوان به سه بخش تقسیم کرد که قسمت میانی ۷۵ سانتیمتر از هر طرف پهنتر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد شانزده ضلعی کلیسا به وسیله یک چهار ضلعی بر روی چهار طاقی قرار گرفته که بر روی شاه تیرها تکیه دارد. ساق و گنبد آن تماماً از نورگیرها تشکیل شدهاست.
کلیسای سرکیس مقدس
ورودی اصلی، که دارای سردری با سبک معماری کلیساهای سدههای چهارم و پنجم میلادی ارمنستان است به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا باز میشود و در بالای آن، بالکنی وجود دارد که محل اجرای سرودهای روحانی گروه کر است. کلیسا دارای دو ناقوسخانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهار گوش قرار دارند و در انتهای آنها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساقهای هشت ضلعی ساخته شدهاست.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان در کلیسای سرکیس مقدس از سنگ مرمر سفید ساخته شده و بلندی آن ۳/۵۰ متر است که بر پایهای از همان سنگ به ابعاد ۷۷×۱۶۲ و بلندی ۸۲ سانتیمتر قرار گرفته. روی پایه، کتیبهای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتیمتردیده میشود که بر روی آن به خط نستعلیق فارسی و زیر آن به ارمنی نوشته شدهاست: «یادبود شهدای ارامنه». زیر این نوشته به زبان ارمنی «۲۴ آوریل ۱۹۱۵».
این بنا در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی در پنجاه و هشتمین سالگرد نسلکشی ارمنیان رونمایی شد.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان، با طرحی مرکب از سه قطعه سنگ، در نگاه اول نماد باور دینی ارمنیان است، باوری که برای صیانت از آن ملتی رهسپار قتل گاه شد. نقش صلیب روی خاچکارها نماد رستاخیز مسیح و نشانگر شهادت و خیزش است و چنانکه مسیح از مردگان برخاست، ملت ارمنی نیز با وجود کشتارها، آوارگی و پراکندگی توانست حکومت مستقل ارمنستان را، پس از تحمل چندین سده سلطهٔ بیگانگان، در ۱۹۱۸ میلادی بنا نهد. دیگر نقشهای رویهٔ بنای یادبود در مجموع بیانگر روحیهٔ آزادیخواهی، پایداری، پایبندی به دین و ایمان و اعتقاد به پیروزی حق و حقیقت هستند.
کلیسای سرکیس مقدس در میانههای دهه پنجاه
نمای داخلی کلیسای سرکیس مقدس
کلیسای سرکیس مقدس، تهران
کلیسای سرکیس مقدس یا کلیسای سارکیس مقدس، (به ارمنی: Սուրբ Սարգիս մայր տաճար) – (به انگلیسی: Saint Sarkis Cathedral)، نام یک کلیسای ارمنی واقع در خیابان کریمخان زند، ابتدای خیابان نجات الهی (ویلای سابق) در تهران است. کلیسای سرکیس مقدس با هزینه شخصی فردی خیر از ارمنیهای ایران به نام «مارکار سرکیسیان» و طرح مهندس اوژن آفتاندلیانس در سال ۱۳۴۹ (۱۹۷۰ میلادی) بنا شد و مقر خلیفهگری ارامنه تهران از کلیسای مریم مقدس به این محل جدید انتقال یافت.
پس از انجام مراسم مذهبی و نام گذاری کلیسای جدید که به نام یکی از قدیسان کلیسای ارمنی، یعنی «سرکیس مقدس» نام گذاری شد.
سرکیس مقدس، از قدیسان کلیسای حواری ارمنی، در اوایل سده چهارم میلادی از سرداران ارتش روم بود که به علت مسیحی بودن تحت تعقیب قرار گرفت.
او به همراه پسرش، «ماردیروس»، به ارمنستان پناه برد اما تیران، پادشاه ارمنستان، تحت فشار امپراتور روم مجبور
به اخراج آنان از ارمنستان شد. آنان به خدمت ارتش شاپور دوم درآمدند که در جنگ با کوشانها بود. شاپور از خدمات سرکیس بسیار خرسند بود اما از آنجایی که به وی اتهام تبلیغ مسیحیت در بین سپاهیان شاپور را زده بودند دستور داد تا او و پسرش را به همراه شماری
از سربازان در نیشابور به قتل رسانند. در تقویم کلیسای ارمنی، یک روز به سرکیس مقدس اختصاص دارد. در این روز، جوانان ارمنی به یاد او مراسم خاصی را برگزار میکنند.
کلیسای سرکیس مقدس، که بزرگترین کلیسای تهران است، دارای ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر با پلان بازیلیکا تک ناوی است که بر روی صفهای کم ارتفاع بنا شده و با در نظر گرفتن امانت خانههای دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ و دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده.
اگرچه مهندس آفتاندلیانس در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهراً بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. از آنجایی که در کلیساهای تک ناوی وزن سقف بنا به وسیله قوسهای واقع در زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل میشود بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمیتوانند عرض زیادی داشته باشند و به همین دلیل نیز، فاقد گنبد و معمولاً، بناهایی کوچک هستند اما آفتاندلیانس، متأثر از معماری کلیساهای تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبد دار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونهای طراحی کرده که توانسته گنبد عظیمی بر روی آن قرار دهد.
محراب کلیسا به صورت نیم دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف آن نیز بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است. در دو طرف محراب، امانت خانهها قرار دارند که هر یک دارای نورگیری کوچک هستند و به غیر از ورودی به داخل صحن کلیسا ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج از بنا دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشیهای دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شدهاست. صحن کلیسا را میتوان به سه بخش تقسیم کرد که قسمت میانی ۷۵ سانتیمتر از هر طرف پهنتر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد شانزده ضلعی کلیسا به وسیله یک چهار ضلعی بر روی چهار طاقی قرار گرفته که بر روی شاه تیرها تکیه دارد. ساق و گنبد آن تماماً از نورگیرها تشکیل شدهاست.
کلیسای سرکیس مقدس
ورودی اصلی، که دارای سردری با سبک معماری کلیساهای سدههای چهارم و پنجم میلادی ارمنستان است به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا باز میشود و در بالای آن، بالکنی وجود دارد که محل اجرای سرودهای روحانی گروه کر است. کلیسا دارای دو ناقوسخانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهار گوش قرار دارند و در انتهای آنها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساقهای هشت ضلعی ساخته شدهاست.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان در کلیسای سرکیس مقدس از سنگ مرمر سفید ساخته شده و بلندی آن ۳/۵۰ متر است که بر پایهای از همان سنگ به ابعاد ۷۷×۱۶۲ و بلندی ۸۲ سانتیمتر قرار گرفته. روی پایه، کتیبهای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتیمتردیده میشود که بر روی آن به خط نستعلیق فارسی و زیر آن به ارمنی نوشته شدهاست: «یادبود شهدای ارامنه». زیر این نوشته به زبان ارمنی «۲۴ آوریل ۱۹۱۵».
این بنا در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی در پنجاه و هشتمین سالگرد نسلکشی ارمنیان رونمایی شد.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان، با طرحی مرکب از سه قطعه سنگ، در نگاه اول نماد باور دینی ارمنیان است، باوری که برای صیانت از آن ملتی رهسپار قتل گاه شد. نقش صلیب روی خاچکارها نماد رستاخیز مسیح و نشانگر شهادت و خیزش است و چنانکه مسیح از مردگان برخاست، ملت ارمنی نیز با وجود کشتارها، آوارگی و پراکندگی توانست حکومت مستقل ارمنستان را، پس از تحمل چندین سده سلطهٔ بیگانگان، در ۱۹۱۸ میلادی بنا نهد. دیگر نقشهای رویهٔ بنای یادبود در مجموع بیانگر روحیهٔ آزادیخواهی، پایداری، پایبندی به دین و ایمان و اعتقاد به پیروزی حق و حقیقت هستند.
کلیسای سرکیس مقدس در میانههای دهه پنجاه
نمای داخلی کلیسای سرکیس مقدس
کلیسای سرکیس مقدس، تهران
مختصات: ۳۵°۴۲′۴۲″شمالی ۵۱°۲۴′۲۵″شرقی / ۳۵٫۷۱۱۷°شمالی ۵۱٫۴۰۷۰°شرقی / 35.7117; 51.4070
استان تهران به مرکزیت شهر تهران، با وسعتی حدود ۱۲٬۹۸۱ کیلومتر مربّع، بین ۳۴ تا ۳۶٫۵ درجهٔ عرض شمالی و ۵۰ تا ۵۳ درجهٔ طول شرقی واقع شدهاست. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از جنوبغربی به استان مرکزی، از غرب به استان البرز و از شرق به استان سمنان محدود است. جمعیت این استان طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱۳٬۲۶۷٬۶۳۷ نفر بودهاست که ۱۲٬۴۵۲٬۲۳۰ در نقاط شهری و ۸۱۴٬۶۹۸ در نقاط روستایی ساکن هستند.[۳] مرکز این استان شهر تهران است. شهر تهران پایتخت کشور ایران نیز بهشمار میرود.
در نخستین تقسیمات کشوری در فاصله سالهای ۱۳۱۶ تا ۱۳۳۹ استان دوم[۴][۵] مشتمل بر شهرستانهای قم و کاشان و تهران و سمنان و ساری و گرگان به انضمام شهر کاشان بودهاست که در سال ۱۳۴۵ شهرستانهای دامغان و سمنان و شاهرود و کاشان بخشی از شهرستان رودسر از استان دوم جدا گردیدند[۶]. در سال ۱۳۴۰ طبق تصویب هیئت وزیران فرمانداری کل سمنان مشتمل بر سمنان و شاهرود و بسطام و سنگسر (مهدی شهر) و سرخه و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها با مرکزیت شهر سمنان تشکیل شد. در سال ۱۳۵۵ شمسی طبق تصمیم دولت وقت با الحاق دماوند و فیروزکوه و گرمسار و ورامین، فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد. البته بر اساس آخرین تقسیمات کشوری سه شهرستان دماوند و فیروزکوه و ورامین از استان سمنان منتزع و به استان تهران الحاق گردید[۷].
استان تهران اکنون دارای شانزده شهرستان است که عبارتند از:
استان تهران با بیش از ۱۳ میلیون نفر جمعیت، ۱۷/۵ درصد جمعیت کل کشور را در خود جای دادهاست. از این میزان، ۱۲، ۲۵۲ هزار نفر در مناطق شهری و ۱، ۱۶۱ هزار نفر در مناطق روستاییِ آن ساکن هستند. ۶۳/۶ درصد از جمعیت شهری استان تهران در شهر تهران و مابقی در ۴۴ شهر دیگر استان ساکن هستند. رشد جمعیت شهر تهران ۴/۱ درصد است که در مقایسه با دهه قبل اندکی افزایش یافتهاست. میان شهرهای استان تهران، شهریار با ۱۶/۸ درصد رشد سالیانه، در مقام اول رشد قرار دارد و ملارد با ۱۰ درصد و پاکدشت با ۹/۹ درصد و صفادشت با ۸/۸ درصد رشد سالانه در مقامهای بعدی قرار دارند.
در طول دهه ۱۳۸۵–۱۳۷۵ ده شهر به شهرهای استان تهران اضافه شدهاند که بزرگترین آنها شهرهای اندیشه، صالحآباد و باغستان و نصیرآباد با ۷۵ هزار، ۵۴ هزار، ۵۲ هزار، ۲۳ هزار نفر و کوچکترین آنها شهر ارجمند با ۱۷۰۰ نفر بودهاست.[۸]
استان تهران امروزه دارای ۱۶ شهرستان، ۴۵ شهر و ۷۸ دهستان است.
کلیسای سرکیس مقدس
استان تهران در دامنه جنوبی البرز مرکزی قرار دارد. ناهمواریهای این استان به سه دسته تقسیم میشوند:
رشته کوه البرز به ۳ قسمت شرقی، مرکزی و غربی تقسیم میشود. استان تهران در بخش مرکزی این رشته کوه جای دارد. بخش مرکزی رشته کوه البرز به ۳ قسمت شمالی، میانی و جنوبی تقسیم میشود. بخش محدودی از این ارتفاعات در استان تهران و مابقی در استان مازندران واقع شدهاست.
این ارتفاعات شمالی، حد شمالیِ استان تهران را تشکیل میدهد. در شمالغربی آن، کوههای استان البرز، و در شمالشرقی آن ارتفاعات فیروزکوه قرار دارد.
بخشهای مرکزی و کوهپایههای جنوبی البرز که زمینهای این ناحیه به علت داشتن شیب ملایم و خاکهای آبرفتی برای کشاورزی مناسب است.
دشتهای استان تهران با شیب ملایم از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شدهاند. این دشتها به دلیل هموار بودن شرایط خوبی را برای فعالیتهای انسانی مانند زراعت و ساختن کارخانجات، فراهم آوردهاند.
سه عامل در آب و هوای استان تهران تأثیرگذار هستند:
در مناطق شمالی استان، بارش بیش از ۳۰۰ میلیمتر در سال، دمای کافی، خاک مساعد و ویژگیهای خاص توپوگرافی پوشش گیاهی مناسبی را به صورت مراتع بهاری و تابستانی در کوه و دشت برای دامپروران محلی و عشایری به وجود میآورد. گونههای گیاهی عمده در این مناطق عبارت اند از بنه، گز، خاکشیر، شیرین بیان، قیاق، گون، آویشن، خزه و کنگر.
در جلسهٔ هیئت دولت در تاریخ ۱۲ بهمن سال ۱۳۸۸، لایحه تأسیس استان البرز (به مرکزیت کرج)تصویب و به مجلس شورای اسلامی فرستاده شد و در ادامه با تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۳۸۹/۴/۷ شهرستانهای کرج (به مرکزیت شهر کرج)، ساوجبلاغ (به مرکزیت هشتگرد) و شهرستان نظرآباد (به مرکزیت نظرآباد) از استان تهران جدا شد.[۹]
مناطق محبوب گردشگران طبیعت در استان تهران:
استان تهران در جنوب شرقی مرکز رشته کوههای البرز که در شمال ایران از آذربایجان تا خراسان با جهت غربی- شرقی کشیده شده، قرار دارد. رشته کوههای البرز به سه دیواره تقسیم میشود:
علاوه بر این سه دیوار کوهستانی، در جنوب و شرق دشت تهران کوههایی با ارتفاع کمتر وجود دارند که مهمترین آنها کوههای حسنآباد و نمک در جنوب و بیبی شهربانو و القادر در جنوب شرقی و ارتفاعات قصرفیروزه در شرق است.
در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفتهاست. سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران نقش مؤثری دارند:
کویر یا دشت کویر: مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تأثیرگذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار میشوند.
رشته کوههای البرز: این رشته کوهها موجب تعدیل آب و هوا میشود.
بادهای مرطوب و بارانزای غربی: این بادها نقش مؤثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تأثیر آن را خنثی نمیکنند.
استان تهران را میتوان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم کرد:
هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. تهران در مرز شرایط جوی بری و اقیانوسی قرار گرفته و تمایل آن به موقعیت بری بیشتر از وضعیت اقیانوسی است.
وجود رودخانههای همیشگی مانند رودخانه کرج، رودخانه جاجرود، رود لار، حبله رود، رود شور یا ابهررود و طالقانرود موجب شده تا استان تهران از لحاظ منابع آب کمبودی نداشته باشد. بیشترین رودخانههای استان از کوههای البرز سرچشمه میگیرند. در استان تهران قناتهای زیادی وجود داشته که در گذشته نه چندان دور در تأمین آب مورد نیاز مناطق شهری و روستایی سهم بسزایی داشتهاند؛ ولی امروزه با استفاده از امکانات آب لولهکشی که از سدهایی چون سد امیرکبیر، لتیان و رود لار تأمین میشود، آب قناتها و چشمهها فقط برای کشاورزی و آبیاری مصرف میشود و فقط بعضی چشمهها، به ویژه چشمههای آب معدنی که بیشتر در شمال شرقی استان متمرکزند، اهمیت سابق خود را حفظ کردهاند. مهمترین این چشمهها عبارتاند از: چشمه اعلاء دماوند، چشمه آب علی هراز، چشمه وله در گچسر، چشمه شاه دشت کرج، چشمه علی در شهرری، چشمه تیزآب، چشمه گله گیله و…
طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونهگیری شد در این استان به قرار زیر بود:
تُرکزبانان آذربایجانی
آذریهای ایرانی از اقوام تُرکزبان ساکن در استان تهران هستند.[۱۱][۱۲][۱۳]
مازندرانیها
مازندرانیها با حدود یک و نیم میلیون جمعیت سومین قوم بزرگ استان تهران هستند[۱۴][۱۵].
علاوه بر شهرستان تهران زبان مازندرانی در بخشهایی از شهرستانهای فیروزکوه، دماوند و شمیرانات نیز گویش میشود.[۱۶][۱۷][۱۸]
کردها
چهارمین قوم بزرگ استان تهران از لحاظ جمعیت که طبق برخی آمارها بین نیم تا یک و نیم میلیون نفر جمعیت در استان تهران دارند.[نیازمند منبع]
لرها
ایل هداوند از قدیمیترین و بزرگترین ایلات استان تهران است که در زمان کریمخان زند به استان تهران نقل مکان کردند[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]
زبان های رایج در استان تهران به شرح زیر هستند:
خلاصه گزارش فایل جغرافیایی سال ۱۳۹۷
اوژن آفتاندلیانس (ارمنی: ՕԺԷՆ ԱՖՏԱՆԴԻԼԵԱՆՑ؛ زاده ۱۲۹۲ – درگذشته ۱۳۷۶)، معمار ایرانی ارمنیتبار بود.
اوژن آفتاندلیانس در سال ۱۲۹۲ خورشیدی (۱۹۱۳ میلادی) در شهر تبریز به دنیا آمد. وی دارای تحصیلات عالی در رشته معماری از مدرسه هنرهای زیبای پاریس (École des Beaux-Arts) بود. وی در سالهای پیش از جنگ جهانی دوم به ایران بازگشت. آفتاندلیانس به مدت سی سال در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تدریس پرداخت.
وی به مناسبت طرح کلیسای سرکیس مقدس «نشان عالی» را از «جاثلیق ارمنیان حوزه کیلیکیه» دریافت کرد.
اوژن آفتاندلیانس در سال ۱۳۷۶خ. (۱۹۹۷م) در ایالات متحده آمریکا درگذشت.
مهمترین آثار وی عبارتاند از:
کلیسای حواری ارمنی یا به اختصار کلیسای ارمنی (به زبان ارمنی Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի) فقط به ارمنیان تعلق دارد و اعضای آن فقط افرادی هستند که ارمنی متولد شدهاند. کلیسای ارمنی گاهی با نام کلیسای گریگوری بکار میرود و علت آن رسمیت یافتن آن در ارمنستان توسط گریگور روشنگر میباشد و گاهی ارمنیان خود را لوساوُرچاکان مینامند، یعنی متعلق به کلیسای گریگور لوساوُریچ که اصولاً صحیح نیست زیرا نام کلیسای ارمنی همانگونه که در بالا ذکر شد کلیسای حواریون ارمنی میباشد.
اکثریت ارمنیان عضو این کلیسا هستند و گروهی اقلیت در کلیساهای دیگر شرکت دارند:کلیسای کاتولیک از سده ۱۷م. کلیسای ارمنیان پروتستان یا کلیسای انجیلی ارمنی، کلیسای آدونتیستهای ارمنی (یا شنبه داران)، ارمنیان کاتولیک کارملیت، کلیسای جماعت ربانی و جماعت برادری، کلیسای گواهان یهوه.
علت مردمی و ملی بودن کلیسای ارمنی، مردم نقش مهمی در اداره مسایل کلیسایی، دینی و حوزههای اسقفی ایفا میکنند. کلیسای ارمنی از همان ابتدا دارای روحیه و ماهیت مردمی بودهاست. چنانکه آگاتانگغوس تاریخنگار ارمنی سده پنجم ذکر کرده تیرداد سوم ارمنستان که برای انتخاب گریگور روشنگر به رهبری کلیسای ارمنی شورایی متشکل از سپاهیان و رؤسای خاندانهای مختلف و اشراف در شهر واغارشاپات تشکیل گردد؛ و از همینجا همواره مردم چه در انتخاب رؤسای حوزههای اسقفی و چه در انتخاب جاثلیق شرکت داشته در انجام امور جاری کلیسا نقش مهمی دارند.
شرکت زنان در جلسات و هیئتهای ملی و کلیسایی و همچنین حق انتخاب کردن و انتخاب شدن با تصمیم و فرمان رسمی کشیش خریمیان هایریک[پانویس ۱] تحقق یافت.[۳]
عیسی مسیح همزمان با آغاز نبوت خویش، حواریون را از آنچه که باید در آینده انجام دهند آگاه نمود و برای تحقق این آرمانها آنان را با سلاح ایمان و ثبات رأی مجهز نمود. او پس از فرارسیدن لحظه موعود و عروجش به آسمان، اراده و خواست خویش را این چنین برای آنان بیان نمود:
کلیسای سرکیس مقدس
«بنابراین بروید و همه ملل را به پیروی از من ترغیب کنید. آنان را به نام پدر، پسر و روحالقدس تعمید دهید، به آنها بیاموزید هر آنچه را که من به شما آموختم و من همیشه با شما خواهم بود تا ابد.»
وصیت عیسی مسیح دنباله نبوت وی بود. رسالت او از طریق کلیسایی که خود آن را بنیان گذاشته بود تحقق مییافت. عیسی برای همین منظور حواریون را آماده ساخت و به آنها دستور داد که تا هنگام حاضر شدن روح القدس، در خانهای در اورشلیم به سر ببرند. بعد از معراج عیسی مسیح، حواریون به صورت جمعی در آن خانه زندگی میکردند تا اینکه به قدرت روح القدس متحول شده و فعالیت حواری-انجیلی خود را آغاز نمودند. سپس فلسطین را ترک گفته و به انجام فعالیتهای دینی مشغول شدند. آنان سفر خود را از کشورهای همجوار فلسطین شروع کردند و تا دورافتادهترین بخشهای آسیای صغیر، کاپادوکیه، قیصریه، هند، اروپا قدم نهادند. آنها به هر جا که وارد میشدند به تبلیغ میپرداختند و با کرامات خویش جمعی را به پیروان خود میافزودند و کلیساهایی بنا میکردند.
از میان دوازده حواری عیسی مسیح، تادئوس قدیس و بارتلمیوس قدیس برای تبلیغات دینی-انجیلی رهسپار ارمنستان شدند.[۴] این دو حواری قدیس بعد از ترک فلسطین و طی مسافتی که با تبلیغات دین مسیح همراه بود، به سرزمین کوهستانی ارمنستان پا نهادند و در همین سرزمین بود که آنان با اهدای خون خود کلیسای ارمنستان را پایهگذاری نمودند.
تادئوس قدیس بعد از سفری طولانی وارد شهر شاوارشان[۵] شد. این ناحیه ییلاق شاهان ارمنی محسوب میشد و در آن زمان پادشاه سانتروک در آنجا به سر میبرد. تادئوس در اینجا مشغول وعظ و موعظه شد و بیماران را شفا بخشید، در نتیجه بسیاری به وی روی آوردند از آن جمله،ساندوخت دختر پادشاه ارمنستان بود.
سانتروک با اطلاع از این امر به شدت خشمگین شد و دستور داد تمامی کسانی را که به مسیح ایمان آورده بودند از دم تیغ جلاد بگذرانند و دخترش ساندوخت را نیز به زندان افکند. در همین مدت ۳۳ تن از زندانیان ایمان آورده غسل تعمید گرفتند. پادشاه یکی از امرای خود را نزد دخترش فرستاد و سعی کرد تا از طریق او دخترش را از این مسیر برگرداند، ولی نتیجه این مأموریت غیر از آن شد، خود امیر همراه یارانش به مسیحیت روی آوردند.
سرانجام به دستور پادشاه، ساندوخت کشته شد و به این ترتیب اولین زن شهید کلیسای عیسی مسیح گردید. به دنبال شهادت وی هزاران تن به مسیحیت ایمان آوردند.[۶]
در نهایت تادئوس قدیس هم کشته شد (بین سالهای ۵۰ تا ۶۸م). بعدها بر سر مزار این قدیس، کلیسایی به نام قره کلیسا بنا شد.
این قدیس تبلیغات دینی خود را از سمت سرزمینهای ماد و پارت آغاز نمود و تا به منطقهای که هممرز هندوستان است رسید و از آن طریق به ارمنستان و به استان سیونیک وارد گردید. وی سپس به منطقه گوقتان[۸] وارد شد و در آنجا با استقبال گرم اهالی روبرو شد.
بارتلمیوس قدیس در ارتفاعات آرتاشات بود که با تادئوس قدیس برخورد نمود. دو قدیس راهشان را از همدیگر جدا نمودند. تادئوس به سوی شاوارشان و بارتلمیوس به سمت منطقه زارواند (سلماس) رفت.
بارتلمیوس قدیس به واسپوراکان رفت و در آنجا بود که این بار وِگوهی خواهر پادشاه ساناتروک به مسیح ایمان آورده و تعمید گرفت. پادشاه فردی از نظامیان خود به نام ترنیتوس را مأمور کرد تا وِگوهی را به بازگشت به دین اجدادی خود ترغیب کند ولی ترنتیوس خود به گروه مؤمنین پیوست. بالاخره به دستور پادشاه بارتلمیوس قدیس را سنگسار کردند (بین سالهای ۵۰ تا ۶۸م). وگوهی و ترنیتوس را کشتند. بعد از شهادت آنان هزاران تن به آنان ایمان آوردند.
مزار این قدیس در کلیسای معروف کلیسای بارتوقیمئوس مقدس واقع در نزدیکی شهر باش قلعه در شرق ترکیه برای ارمنیان، همچون قره کلیسا در ایران، اهمیت مذهبی بسیار زیادی دارد.
بعد از شهادت آن دو قدیس روند گسترش دین مسیح که از طریق فعالیتهای آن دو وارد ارمنستان شده بود، در سده دوم و سوم نیز بدون انقطاع ادامه یافت. این دو حواری دارای جانشینانی شدند. آن دو قدیس در هنگام ایراد موعظههای خود در مناطق مختلف اسقفهایی را تربیت نمودند که میتوان به: «اسقف گومس (شاگرد بارتلمیوس)، اسقف زکریا (شاگرد تادئوس)، زیمنتوس آذرنرسی که بدست بربرها به کشته شد. سپس موشه یا موشق از ایران جانشین وی شد؛ و اسقف شاهین و اسقف شاوارش و افراد دیگر.»
در زمان سلطنت تیرداد سوم ملقب به کبیر حادثهای روی داد که برای همیشه روی زندگی ملت ارمنی تأثیر گذاشت؛ و آن گرویدن این ملت به کیش مسیحی بود. میتوان این حادثه را به عنوان نقطه مرکزی تاریخ این ملت به حساب آورد، و در واقع دنباله همه حوادث بعدی در رابطه با این حادثه بودهاست.
از این گذشته، بعدها آشکار شد که مسیحیت برای ارمنستان نخست عامل تحول و سپس عامل حفظ و نگهداری خود شدهاست.
ه. آبیش در کتاب خود مینویسد:[۹]
«و این از آن جهت است که ملت ارمنی تحت تأثیر مسیحیت چنان زود به درجه والایی از فرهنگ رسیده که امروز مظهر عاملی چنین مهم در تاریخ بشریت است.»
نخستین پایههای کلیسای ارمنی به وسیله دو تن از حواریون عیسی مسیح به اسامی تادئوس و بارتوقیمئوس گذاشته شد، و کار آن دو به وسیله عدهای از مبلغین مسیحی ادامه یافت. لیکن از طرف ملتی مانند ارمنی که یکی از ویژگیهای بارز او همواره دلبستگی خشنی به اعتقادات و آداب و سنن دیرینه اش بودهاست با مقاومت شدیدی روبرو شدند.[۱۰]
با اینکه از همان ابتدا و به ویژه از آغاز قرن دوم میلادی به بعد عدهای مسیحی در ارمنستان بودند، این کشور همچنان به وابستگی خود به دنیای پاگانیسم ادامه داد و پیرو همان مذهب اساطیری خود بود که هر چند از لطف و ذوق شاعرانهای عاری نبود ولی در واقع چیزی درحد بتپرستی بود. این بتپرستی در آن زمان کیش مشترک و سرنوشت اکثریت تودهها بود و این حالت را بوسوئه[۱۱] اینگونه در نوشته خود میآورد که:
«همه چیز خدا بود بجز خود خدا. بنی نوع بشر به درجهای از گمراهی رسیده بود که هوای و هوسها و عیبهای خود را میپرستید»
در واقع مسیحی شدن ارمنستان مقدر بود در پایان قرن سوم میلادی، به نیروی ایمان و نبوغ گریگور روشنگر تحقق پیدا کند.
نقل میکنند شاه تیرداد سوم پس از تهاجم ساسانیان ناچار شد ارمنستان را ترک کند گریگور روشنگر کمکش کرد و بیآنکه هویت خود را بر او فاش نماید در تبعید شرافتمندانه به او خدمت کرد. به هنگام بازگشت تیرداد به ارمنستان نیز که پس از شکست ساسانیان صورت گرفت با وی همراه بود. لیکن وقتی شاه به او تکلیف کرد که به هنگام زیارت معبد الهه آناهیتا در ارزنجان تاجی در معبد بگذارد و به او به دلیل مسیحی بودنش از این فرمان سرپیچی کرد مورد قهر و غصب شاه قرار گرفت، در دخمهای شبیه به گودال به زندان انداخته شد و نزدیک به سیزده سال از عمرش در آن سیاه چال گذشت.
آزادیش از زندان وقتی میسر گردید که شاه به بیماری سختی دچار شد و همه پزشکان و مغان از علاج او عاجز ماندند، تا آخر گریگور روشنگر را از زندان بیرون آوردند و او شاه را معالجه کرد. آنگاه تیرداد سوم به دین مسیحیت را به عنوان دین رسمی ارمنستان پذیرفت (۳۰۱).
این خود حادثه بسیار مهمی بود زیرا ارمنستان نخستین کشوری شد که دین مسیح را به عنوان دین رسمی مملکت پذیرفت. در واقع میدانیم که گرویدن کنستانتین یکم به دین مسیح و قبول مسیحیت رسمی امپراتوری در سال ۳۱۳ روی داد، و بهطوریکه هانری فوسیون اشاره کردهاست:
«این از افتخارات باستانی ارامنه است که کهنترین مسیحیت تاریخ را بنا نهادهاند»[۱۲]
گریگور از تیرداد سوم لقب و عنوان سراسقف یا (جاثلیق) تمامی ارمنستان را دریافت کرد. سپس به کاپادوکیه برگشت و در آنجا به وسیله اسقف اعظم سزاره تقدیس شد، و پس از آن برای تکمیل کار خود به ارمنستان یاز آمد. کلیسای نوبنیاد ارمنستان آداب و اصول شریعت و همه کتابهای دینی مسیحیت را با عده زیادی از کشیشانش از سوریه، که در آن هنگام یکی از بزرگترین کانونهای دینی بود گرفت.
گریگور تعداد زیادی حوزههای اسقف نشین، نه تنها در ارمنستان بلکه در کشورهای همجوار نیز دایر نمود و در واقع همو بود که بر امر مسیحی کردن سرزمین گرجستان نظارت کرد. بعدها مبلغین ارمنی شروع به مسیحی کردن کشور آلبانیای قفقاز نمودند.
گریگور مقدس و پادشاه تیرداد سوم تعداد زیادی کلیسا در نقاط مختلف کشور بنا کردند. بیشتر این کلیساها بناهای مستحکمی بودند که به دورشان حصارهای بلندی کشیده شده بود، و این خود یکی از ویژگیهای این سرزمین است.
در حین مرگ گریگور (۳۲۵) مسیحیت در ارمنستان گسترش یافته بود و از آن پس در طی قرنها الهام بخش زندگی بود. از آن پس شعار ملت ارمنی این بود:
«خدا، خانواده، میهن»
آن گونه که بورت در کتاب خود نوشته:
«برای یک ملت کار کوچکی نبود که در زمانی مانند اوایل قرن چهارم چنین تصمیم عظیم و دلیرانهای بگیرد، بدین معنی که به عنوان یک ملت نخستین جماعتی باشد که از طرز فکری کاملاً مخالف با فکر مردم دنیای آن روز پیروی کند. لیکن همینکه این تصمیم گرفته شد دیگر مسلم بود که مسیحیت بایستی برای ارمنیان متضمن معنایی بسیار وسیع تر از آن باشد که برای ملتهای دیگر داشت، ملتهایی که کشورشان بعدها یعنی در دورانی به دین مسیح درآمد که این آیین بر دنیای متمدن آن روز مسلط شده بود.»[۱۳]
آریستاکس در سال ۲۶۴م. به دنیا آمده بود و همه دوران کودکی و نوجوانی خود را به کسب علوم مذهبی و مطالعه در این زمینه گذرانیده بود. او در ۳۲۵م جانشین پدرش شد و در سال ۳۳۳م. دنیا را بدرود گفت.
او در سال ۳۳۳م جانشین برادرش شد او دو فرزند به نامهای گریگوریس و هوسیک داشت. ورتانس همراه و همسو با خسرو سوم،(پادشاه سلسله اشکانی ارمنستان)، پادشاهی که دارای تجربیات غنی در رهبری سیاسی بود، ادامه فعالیت داد. از کارهای قابل ذکر ورتانس در طول فعالیت کاتولیکوسی[۱۴] خود، برقراری روز یادبود شهدای راه دین و راه وطن است.
ورتانس در سال ۳۴۱م در سن کهولت وفات یافت. گریگوریس فرزند وی در یکی از مأموریتهای دینی، که به یکی از مناطق ارمنستان رفته بود به کشته شد.
وی فردی عالم در مسائل دینی و کتب مقدس بود و با تعصب خاصی در راه گسترش اصول و ایمان مسیحیت در کشور تلاش مینمود و در این راه نیز به کشته شد (۳۴۷م).
او نوه هوسیک است. وی تحصیلات خود را در قیصریه گذرانیده و در سنین جوانی، با ساندوخت از شاهزادگان خاندان مامیگونیان ازدواج نمود.
کلیسای سرکیس مقدس
وی دستورهای زیر را نیز مقرر نمود:
«منع سوگواری بر مزار مردگان که پیروی از سنت بت پرستان بود. تشویق زن و شوهرها به حفظ وفاداری نسبت به همدیگر. منع ازدواجهای فامیلی. توصیه به مردم جهت دوری از میگساری، ریا و تزویر و اعمال شیطانی دیگر. مهربانی نسبت به افراد زیر دست.» نرسس در سال ۳۷۳م جهان را بدرود گفتهاست.
ساهاک، فرزند نرسس پارتو کاتولیکوس در سال ۳۸۷م به مقام کاتولیکوسی رسید. وی یکی از معتبرترین و بزرگترین اسقفهای تاریخ کلیسای ارمنی است. مسروپ مقدس الفبای ارمنی را در اثر مساعدتهای او ابداع نمود و آنان با کمک یکدیگر کتاب مقدس را به زبان ارمنی ترجمه نمودند.
مراسم مذهبی در ارمنستان به زبان یونانی و زبان آشوری صورت میگرفت؛ لذا طبیعی بود که این امر برای مردم ارمنی غیر مأنوس و بیگانه باشد؛ لذا مترجمانی بودند که بخشهایی از کتاب مقدس را شفاهاً به ارمنی ترجمه میکردند، تا برای عامه مردم قابل درک باشد. عدم وجود کتابت ملی دشواری بزرگی بود که مسروپ ماشتوتس دقیقاً حس و درک کرده بود؛ لذا فکر ابداع الفبای ملی در ذهن او پدید آمد.[۱۵]
او این امر را با جاثلیق ساهاک پارتو و پادشاه ورامشاپوه[پانویس ۶] (۴۱۷–۳۸۹)در میان گذاشت و مورد استقبال و حمایت آنان قرار گرفت. او سرانجام به سال ۴۰۵م موفق به ابداع حروف ارمنی گردید. نخستین جملهای که به خط ارمنی ترجمه شد جمله: (برای دانستن حکمت و عدل و برای فهمیدن کلمات فطانت بود) ارمنیان با درک عمیق دینی گفتار الفبای ارمنی را به سلاحی در برابر حملات بیگانه و نفوذ خارجی در طول تاریخ خود تبدیل نمود.
مسروپ ماشتوتس به کمک پادشاه و جاثلیق مدارسی در مناطق مختلف ارمنستان تأسیس کرد. حتی به گرجیان و آلبانیای قفقاز، (الفبای آلبانیای قفقاز) نیز در ایجاد حروف خود کمک نموده[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹] او سپس راهی ارمنستان غربی شد تا در آنجا نیز مدارس ارمنی تأسیس نماید.
مسروپ تمام عمر خود را صرف اشاعه زبان و خط ارمنی و تأسیس مدارس و تعلیم و تربیت مردم نمود. پس از ابداع الفبای ارمنی بسیاری از کتابهای ضروری برای امور مذهبی تحت نظر جاثلیق ساهاک به خط و زبان ارمنی ترجمه شدند. نخستین آنها ترجمه کتاب مقدس از زبان آشوری بود.
وجود خاندانهای بزرگ ارمنستان تهدیدی جدی برای حکومت ساسانی بهشمار میرفت و یزدگرد دوم سعی داشت به هر طریق ممکن از قدرت آنها بکاهد تا از این طریق سلطهٔ سیاسی ساسانیان را در ارمنستان تحکیم بیشتری بخشد؛ بنابراین، از سال دوم سلطنت سیاستهای ضد مسیحی خود را در قبال ارمنستان آغاز کرد.[۲۰]
بر اساس نوشتههای قازار پاربتسی یزدگرد در ابتدای امر موفق شد با ایجاد اختلاف میان خاندانهای بزرگ ارمنستان بین آنها دشمنی به وجود آورد و حتی با دادن وعدههایی عدهای از سران این خاندانها را به سوی خود جلب کند. در مرحلهٔ بعد میزان خراجی را که ارمنستان متعهد شده بود به دولت ساسانی پرداخت کند چند برابر افزایش داد. این امر باعث نارضایتی طبقات پایین جامعه به ویژه کشاورزان و پیشه وران شد که پرداخت مالیات بر دوش آنها سنگینی بیشتری میکرد.
ساسانیان همچنین برای اولین بار مالیاتی نیز برای روحانیان مسیحی ارمنستان تعیین کردند. از آنجایی که کلیساها و دیگر اماکن مذهبی ارمنستان نیازهای مالی خود را از طریق مستغلات تحت مالکیت خویش فراهم میساختند و منبع درآمد دیگری جز کمکهای مردمی نداشتند، که آن هم در این زمان به دلیل فشار فراوان دولت ساسانی تقریباً به هیچ رسیده بود، لذا در شرایطی سخت و دشوار قرارگرفتند.
جملگی این عوامل نارضایتی شدید مردم ارمنستان را نسبت به دولت ساسانی در پی آورد؛ نارضایتی ای که روز به روز بر شدت آن افزوده میشد.
عامل دیگری که باعث مخالفتهای بیشتر مردم ارمنستان با دولت ساسانی شد اقدام این دولت برای تغییر مذهب مسیحیان بود.[۲۱]
بنابر آنچه یقیشه[۲۲] در نوشتههای خود آورده یزدگرد دوم در دوران حکومت خود شروع به آزار و اذیت مسیحان قلمرو ساسانی کرد. این آزارها به حدی وسیع و گسترده بود که شمار زیادی از مسیحیان ایران مجبور به فرار به سرزمینهای مسیحی از جمله ارمنستان، یونان و روم شدند. همین امر بهانهای برای حملهٔ یزدگرد دوم به این سرزمینها شد و او پس از مدتی اعلام کرد تمامی کشورهای مسیحی و مردمان تمامی سرزمینهایی که پیرو این آیین هستند دشمن او محسوب میشوند و به آنها فرصت داد که یا از دین خود برگردند و پیرو دیانت زرتشت شوند یا اینکه با آنها وارد جنگ خواهد شد.[۲۳]
یزگرد دوم سفیرانی به ارمنستان فرستاد و اعلام کرد که تمامی ساکنان این سرزمین باید تغییر مذهب دهند و به آیین زرتشت روی آورند. حاکمان خاندانهای بزرگ ارمنی و سران روحانیان مسیحی بعد از شنیدن این فرمان شورایی تشکیل دادند و در این شورا اعلام کردند که از هر جهت مطیع دولت ساسانی باقی خواهند ماند اما هیچگاه حاضر به تغییر مذهب خویش نخواهند شد. این پاسخ خشم یزدگرد را برانگیخت و پس از مدتی تعدادی از حاکمان خاندانهای ارمنستان را به تیسفون فرا خواند و به آنها اعلام داشت که اگر فرمان تغییر مذهب را نپذیرند، به ارمنستان حمله خواهد برد و علاوه بر اینکه آنها را از مسند قدرتشان در ارمنستان برکنار خواهد کرد تمام مستملکاتشان را ازآن خود خواهد ساخت و قبایل وابسته به آنان را خواهد کشت.
تعدادی از سران این خاندانها با نادیده گرفتن تهدیدهای یزدگرد به ارمنستان بازگشتند.
جنگ در راه بود و ارتش ارمنستان فرصتی اندک برای آماده شدن و حضور در صحنهٔ نبرد داشت. به فرمان وارطان تمامی خاندانهای ارمنستان، به جز خاندان سیونی،[۲۴] سپاهیان خود را در شهر آرتاشات جمع کردند و پس از چندی این سپاه حرکت کرده و به میدان نبرد در دشت آرداز[۲۵] رسیدند.
دربارهٔ تعداد افراد سپاه ارمنستان بین مورخان اختلاف نظر وجود دارد. یقیشه شمار آنان را شصت هزار شامل دو لشکر پیاده و سواره نظام دانستهاست. تعدادی از روحانیان و حتی زنان نیز در این نبرد حاضر بودند. در این جنگ تمام سربازان حاضر در ارتش ارمنستان امکانات جنگی مرسوم آن زمان را نداشتند و حتی عدهای بدون لباسهای جنگی، کلاهخود و نیزه در میدان نبرد حاضر شده بودند. وارطان سپاه خود را به سه بخش تقسیم کرده بود و خود فرماندهی جناه چپ سپاه را بر عهده داشت.[۲۶]
ارتش ایران با شروع جنگ ابتدا جناح چپ سپاه ارمنستان را مورد هدف قرار داد. از آنجایی که مرکز فرماندهی ارتش ارمنستان در این نقطه قرار داشت این امر سبب هرج و مرج در دو بخش دیگر سپاه ارمنستان شد و به این ترتیب، ارتش ارمنستان در آستانهٔ نابودی قرار گرفت. در این هنگام وارطان تدبیری اندیشید و به لشکر فیلها حمله برد. با نابودی بخش اعظمی از این لشکر به دست ارتش ارمنستان سپاه ایران انسجام خود را از دست داد اما در نهایت ارتش ساسانی فاتح این نبرد شد. سپاه ارمنستان در این جنگ تلفاتی سنگین داد و فرماندهٔ آن، وارتان مامیگونیان، هدف تیراندازان سپاه ساسانی قرار گرفت و در حالی که چند تیر در بدن داشت به کشته شد.
اما ارتش ساسانی نتوانست برای این پیروزی جشن بگیرد زیرا در اواخر جنگ فرمان یزدگرد دوم مبنی بر توقف این نبرد به فرماندهان سپاه ساسانی رسید.
در نتیجه، این نبرد، که بر سر مسئلهٔ تغییر مذهب ارمنستان و زرتشتی کردن آنان درگرفته بود، بدون دستاوردی برای یزدگرد دوم به پایان رسید.[۲۷]
جدا شدن کلیسای ارمنی در قرن پنجم اتفاق افتاد. در نخستین قرنهای آغاز کلیسای مسیحی تعدادی فرقهها و طریقتهای مختلف برمبنای ماهیت عیسی مسیح پیدا شد و رواج یافت، و بدیهی است کلیسای ارمنی که یکی از کهنترین کلیساهای هم وجود و معاصر با این اختلافات و مشاجرات بود ناگزیر شد که در برابر آنها موضع بگیرد.
مهمترین این طریقتها عبارت بودند از: طریقت آریانی (آریانیسم)، طریقت نسطوری (نستوریانیسم)، طریقت تک جوهری (میافیزیسم).
کلیسای رم در شورای نیقیه (منعقد در سال ۳۲۵م) ضمن محکوم کردن طریقت آریانی اعلام کرده بود که عیسی مسیح از همان جوهر خدا است. کلیسای ارمنی نخست این طریقت را پذیرفت و سپس به طریقت تک جوهری که در واقع نتیجه یا صورت قوی تر همان اعتقاد است گروید.
بعدها وقتی در شورای خلقیدون (منعقد در سال ۴۵۱م) کلیسای رم به طریقت تازهای گرویدند که همان طریقت پاپ لئون یکم بود، و بنابر معتقدات آن طریقت، دو جوهر جداگانه در ذات عیسی بودهاست که یکی انسانی و دیگر خدایی بوده و این دو جوهر باهم متحد شده لیکن بهم درنیامیختهاند، کلیسای ارمنی به همان طریقت تک جوهری (میافیزیسم) خود وفادار ماند و از کلیسای کاتولیک (رم) جدا شد، و جدایی قطعی در ۴۹۱م روی داد.
در این رویه کلیسای ارمنی آنچه در درجه اول حایز اهمیت است علاقه آن به سنن و معتقدات اولیه است. او که خود را یک کلیسای اصیل روحانی یعنی مستقیماً ملهم از حواریون عیسی میدانست نه ملهم از کشیشان زیر دست حواریون، احساس میکرد که این انجمنهای متوالی منعقد در طول قرنهای چهارم و پنجم، که در آنها شریعت مسیحی مدام تعبیرهای تازهای پیدا کردهاست به هیچ وجه با اصالت مذهب مسیح سازگار نیست. در واقع کلیسای ارمنی یک رویه محافظه کاری در پیش گرفت و هرگونه ملحقات و اضافات متعصبانه و همچنین هرگونه ابداعاتی را که به عقیده خودش معتقدات اولیه را تحریف یا خدشه دار مینمود رد کرد.[۲۸] مسیحیت رم از زمان امپراتوری تئودئوس یکم، حالت یک مذهب دولتی متعصب و سختگیر پیدا کرده بود و طریقتهای دیگری را که به نظر بسیاری به مسیحیت واقعی خیانت میکردند به شدت سرکوب میکرد. همه این مشاجرهها و این اختلافها مربوط به مسایل معنوی و مذهبی نبود بلکه به مسایل مادی نیز ارتباط داشت. ریشه آن اختلافات در مبارزهای بود برسر اعمال نفوذ و قدرت بین چهار مرکز اسقف اعظم یا چهار پایتخت دنیای مسیحیت، یعنی رم، اسکندریه، انطاکیه و قسطنطنیه. اسکندریه، مغرور به نقش مهمی که حکمای الهی و دانشمندانش در تدوین و ترتیب اصول و فروع دین مسیحیت بازی کرده بودند انتظار داشت که مرجع تقلید و نمونه واقعی ایمان برای پیروان این دین باشد و حال آنکه رم و قسطنطنیه نمیخواستند زیر بار چنین تفوق و امتیازی بروند.
نتیجه به وجود آمدن کلیسای مستقل ارمنی این بود که نگذاشت ارمنستان بهطور کامل به غرب تکیه بکند. رم بعدها دایماً ارمنستان را به خاطر این جدایی ملامت میکردند. بی شک دورانهایی پیشآمد (بهطور مثال جنگهای صلیبی) که چه دولت امپراتوری رم شرقی و واتیکان، پاپ از ارمنیان حمایت کردند، ولی این کمکها و این پیوستگیها بخصوص به ملاحظات سیاسی بود نه به رعایت جهان مذهبی، زیرا در زمینه سیاسی منافع آنان با منافع ارمنستان یکسان بود.
با این حال ارمنستان وجود و بقای خود را مرهون همان کلیسای مستقل است، و ارمنیان تنها به پاس همان علاقه شدیدشان به آن کلیسا بوده که توانستند مذهبشان را نگاه دارند؛ بنابراین آن کلیسای مستقل تنها موجب ضعفشان نشد بلکه موجب تقویتشان هم شد. آن کلیسا به توده ارمنی و به ملیت آنان هویت بخشیدهاست، چه بدون آن ارمنیان در شکم بیزانس حل شده بود.
فردریک ماکلر مینویسد: «این لجاجت ارمنیان در حفظ و نگهداری کلیسایشان شاید آنان را بی دوست و رفیق کرده ولی بقای سیاسی آنان را نیز تأمین نمودهاست.»
سده ۱۷م، مصادف با کوچ ارمنیان به مناطق داخلی ایران توسط شاه عباس اول گرچه امنیت تعداد کثیری از مهاجران در داخل ایران تأمین و تثبیت شد لیکن با تخلیه بخشهایی از ارمنستان از ساکنان ارمنی خود ضربه شدیدی به موقعیت اجتماعی و سیاسی این دیار وارد آمد. با این حال در طول این سده جنبشهای روشنگرانه و رستاخیزی در میان ارمنیان صورت گرفت.
در این برهه از زمان جاثلیقهایی برگزیده شدند که اقدامات قابل توجهی انجام دادند و پیش از همه باید از جاثلیق مُوْسس تاتواتسی سوم[پانویس ۷] (۱۶۳۲–۱۶۲۹م) یاد نمود. او فعالیتهای چشمگیری در زمینه تعلیم و تربیت، اصلاحات کلیسایی و عمران مراکز مذهبی و آموزشی انجام داد و او موفق شد روابط مقر رهبری اچمیادزین را با دربار شاه ایران به سطح مطلوبی برساند.
پس از او جاثلیق پیلیپوس آغباکتسی اول[پانویس ۸] (۵۵–۱۶۳۳م) فعالیتهای اصلاحی مقر کلیسا را ادامه داد. در زمان جاثلیق جوغایتسی چهارم[پانویس ۹] (۱۶۸۰–۱۶۵۵) بسیار پر ثمر بود. وی فعالیتهای چشمگیری در زمینه رشد آگاهیهای ملی و بازشناسی هویت فرهنگی و ملی ارمنیان صورت گرفت. پس از او جاثلیق یغیا آینتاپِتسی اول (۱۶۹۱–۱۶۸۱) و ناهاپت ادساتسی اول (۱۷۰۵–۱۶۹۱)[پانویس ۱۰] بودند.
در نیمه اول سده ۱۸ جوامع کاتولیک ارمنی در استانبول و مناطق همجوار تشکیل شد. در سال ۱۷۴۰م اسقف کاتولیک آبراهام آرزیویان در لبنان خود را جاثلیق ارمنیان کاتولیک اعلام نمود و مورد حمایت و پشتیبانی پاپ رم قرار گرفت. در این دوران مجتمع کلیسایی اچمیادزین ترمیم و تکمیل شد، کارخانه کاغذسازی و چاپخانه تأسیس گردید.
در دوران رهبری جاثلیق گئورگ کُستاندُنُوپُلستسی چهارم[پانویس ۱۱] (۱۸۸۲–۱۸۶۶م) بسیار پر ثمر بود. در زمان او مدرسه علوم دینی گئورکیان در اچمیادزین تأسیس شد(۱۸۷۴م). موزه اچمیادزین، کلیسای اوشاکان در جوار مزار مسروپ ماشتوتس (۱۸۷۹) در زمان او بنا شدند و ماهنامه آرارات ارگان رسمی مقر رهبری کلیسای ارمنی تأسیس و منتشر گردید.
در جریان جنگهای روسیه و ترکیه عثمانی ارمنیان، ارمنستان غربی که تحت اشغال ترکیه قرار داشت و ارمنستان شرقی که تحت سلطه روسها بود لطمات و صدمات زیادی متحمل شدند. کلیساهای ارمنی و رهبرانش نیز از این امر مبری نماندند. از فعالان نامی این دوره خریمیان هایریک بود که در سال ۱۸۹۲م به عنوان جاثلیق انتخاب شد و تا سال ۱۹۰۷م فعالیت خود در نقش رهبری ادامه داد.
در این دوره به ویژه جنبشهای رهاییبخش اوج گرفت و چندین گروه و حزب سیاسی تأسیس شدند و رهبران کلیسای ارمنی نیز نقش خود را در این جنبشها ایفا نمودند. خریمیان هایریک دچار مصائب زیادی شد از سوی ترکان عثمانی شاهد نسلکشی ارمنیها و از سوی روسها شاهد غصب و تصاحب اراضی و داراییهای کلیسای ارمنی و مدارس بود.
در اوایل سده بیستم دنیا شاهد اولین نسلکشی بود در سال ۱۹۱۵ بیش از ۱/۵ میلیون ارمنی از سوی دولت عثمانی قتلعام شدند. در جریان این کشتارها بیش از ۴۰۰۰ نفر روحانی ارمنی جان خود را از دست دادند. رهبری کلیسای ارمنی در این دوره بعهده جاثلیق گئورک سورنیان[پانویس ۱۲] پنجم بود (۱۹۳۰–۱۹۱۱) بود. ملت ارمنی که در برابر تُرکان تنها مانده بودند با ندای ناقوس کلیساهای دشت آرارات آماده کارزار و دفاع از هویت و موجودیت خود گردید آنها در اثناء جنگهای سرداراباد، باش آباران و قره کلیسا (۲۲ تا ۲۶ مه ۱۹۱۸) توانستند شکست سختی به دشمن مسلح برسانند و روز ۲۸ ماه مه اولین جمهوری ارمنستان خود را اعلام موجودیت کرد.
با استقرار سیستم کمونیسم در ارمنستان، کلیسای اچمیادزین دچار تحولات و فراز و نشیبهای اساسی شد. حزب کمونیست که فلسفه خدا ناباوری را در سرلوحه کار خود داشت به ستیز با کلیسا و روحانیون پرداخت و بسیاری از کلیساها غصب شدند، کلیسا از حقوق مالکیت اراضی و دیگر داراییها محروم گردید. بعد از فوت جاثلیق گئورک، جاثلیق خورن مرادبگیان اول[پانویس ۱۳] (۱۹۳۸–۱۹۳۲) به عنوان جاثلیق برگزیده شد. در دوران او شرایط بسیار سخت و مصائب کلیسای ارمنی در آن سالهای اولیه حکومت شوروی غیرقابل تحمل شده بود. (در سرتاسر ارمنستان تنها چهار کلیسا باقی ماندهاست و بیش از ۸۰۰ کلیسا به تدریج و اکثراً به روش بوروکراتیک تعطیل شد)
نظام حتی به این حد نیز قانع نشد در ماه آوریل ۱۹۳۸ اقدام به قتل جاثلیق کل کلیسای ارمنی نمود. قتل جاثلیق باعث تأثر عمیق مردم گردید. بعد از او اسقف اعظم گئورک چورکچیان[پانویس ۱۴] جانشین او شد.
در دوران جنگ جهانی دوم کلیسای ارمنی با ارجح دانستن منافع ملی قوم ارمن علیرغم ضرباتی که از سوی زمامداران شوروی تحمیل کرده بود به حمایت از دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در برابر آلمان پرداخت لذا چورکچیان طی اعلامیههایی از ارمنیان ساکن کلیه کشورهای جهان جهت کمک به شوروی برای مقابله با آلمان کمک خواست. این کمکها در خدمت یگان زرهی تانک موسوم به داویت ساسونی قرار گرفت. بالاخره دیدگاه و رفتار رژیم ژوزف استالین نسبت به کلیسای ارمنی تغییر کرد. پس از وقفه طولانی دولت اجازه داد ماهنامه اچمیادزین مجاز اعلام شود و انتشار آن از سر گرفته شد.
در ماه سپتامبر ۱۹۵۵ وازگن پالچیان اول(وازگن یکم) به عنوان جاثلیقی انتخاب شد. او با استفاده از شعارهای صلح طلبانه حزب کمونیست موفق شد سیاستی در پیش گیرد تا کلیسا را از ضربات کمونیستهای افراطی مصون نگه دارد و چند مدال صلح دریافت کند و از سوی دیگر توانست عمران و آبادی مراکز مذهبی را گسترش دهد. در زمان او روابط کلیسا به ویژه با ارمنیان ساکن کشورهای دیگر مستحکم گردید. با تلاش او در سال ۱۹۶۵م در محوطه اچمیادزین مقدس بنای یادبود نسلکشی ارمنیها برپا شد و متعاقب آن مجموعه عظیم نسلکشی ارمنیها در یادمان نسلکشی ارمنیها افتتاح شد. در سال ۱۹۶۸ با فرمان او بنای عظیم سرداراباد ساخته و افتتاح شد.
اولین رئیسجمهور و مجلس ملی ارمنستان با دعای جاثلیق وازگن یکم کار خود را شروع کرد. وازگن یکم به خاطر خدمات فراوان خود به کلیسا و ملت ارمنی در تاریخ ۲۸ ژوئن ۱۹۴۴م موفق به دریافت اولین «مدال قهرمان ملی ارمنستان» عالیترین نشان افتخاری جمهوری ارمنستان از دست ریاست جمهوری شد. جاثلیق وازگن اول در ۱۸ اوت همان سال چشم از جهان فروبست. بعد از او گارگین اول[پانویس ۱۵] (۱۹۹۹–۱۹۹۵) به عنوان صد و سی یکمین جاثلیق ارمنی برگزیده شد. بعد از او گارگین دوم[پانویس ۱۶] (اسقف اعظم گارگین نرسیسیان) را به عنوان رهبر کلیسای ارمنی برگزیده شد.
سلسله مراتب یا ارکان کلیسای حواریون ارمنی از چهار رتبه و حوزه تشکیل میشود و این امر به سازمان اداری کلیسا بستگی دارد. این ارکان یا مقر یا حوزهها عبارتند از: «جاثلیقیه، به طریقیه و مقرها یا حوزههای رهبری. غیر از اینها حوزههای اسقفی نیز وجود دارند که تحت نظارت جاثلیقیهها قرار دارند.»
چهار رکن و مرتبه کلیسای ارمنی عبارت هستند از:
مقر جاثلیق کل کلیسای ارمنی در شهر اچمیادزین مقدس میباشد. لفظ جاثلیق از ابتدای تأسیس کلیسای رسمی ارمنی و در مورد خاندان گریگور روشنگر کاربرد نداشت، به وی القابی چون رئیس کاهنان، پدر روحانی بزرگ (هایراپت)، سر اسقف داده میشد.
خاندان بزرگ کیلیکیه یا به اختصار جاثلیقیه کیلیکیه. در زمان پادشاهی ارمنی کیلیکیه در پایتخت آن پادشاهی شهر سیس (قوزان (ترکیه)) واقع بود بعد از نسلکشی ارمنیها از سال ۱۹۳۰ به انطلیاس[پانویس ۱۷] در نزدیکی بیروت منتقل گردید.
مقر بطریق در هاکبیانتس مقدس اورشلیم واقع در کوه صهیون محل شهادت هاکوبوس حواری میباشد. یکی از وظایف مهم این به طریقیه حفظ و حراست از اماکن مقدسه متعلق به ارمنیان است.
اکنون این به طریقیه به نام به طریقیه ارمنیان ترکیه اشتهار دارد.[۲۹]
درجات روحانی کلیسای ارمنی:
روحانیان کلیسای ارمنی بهطور کلی دو گروه هستند: روحانیون عزب و روحانیون متأهل. تنها روحانیون عزب میتوانند به درجات عالی رهبری برسند.
در کلیسای ارمنی اعطاء درجات روحانی از طریق دستگذاری و انتصاب صورت میگیرد.
درجات روحانی عبارتند از:
درجه رهبانیت و راهب، درجه اجتهاد و مجتهد (به ارمنی وارتاپت و وارتاپتوتیون)،[پانویس ۱۸] درجه اجتهاد، مجتهد اعظم (به ارمنی زایراگوین وارتاپت)[پانویس ۱۹] و اسقفی و اسقف (به ارمنی یپیس کوپوس).[پانویس ۲۰] اسقف اعظم لقبی است که با فرمان جاثلیق اعطا میشود. مقام جاثلیقی هم درجه روحانی است و هم مقام.
مقامهای کلیسایی عبارتند از:
«شبان روحانی، معلم مبلغ، رهبری، به طریقی. در کلیسای ارمنی دو مقام به طریق وجود دارد، به طریق اورشلیم که از طرف جامعه روحانی منصوب میشود و به طریق استانبول از طرف شورای مربوطه منتصب میگردد.»
مقامهای پایینتر از کشیشی عبارتند از:
«دربان، قاری، مسئول قسم یا سوگند یار، مشعل بان»
کتاب مقدس (به ارمنی Astvadsashounch یا sourp girk به انگلیسی the bible)از دو بخش عهد عتیق (به ارمنی hin-ktakaran به انگلیسی old testament) و عهد جدید (به ارمنی nor-ktakaran و بهطور کلی avetaran به انگلیسی gospel یا new testament) تشکیل شدهاست.
بخش اول شامل ۳۹ و بخش دوم ۲۷ کتاب است؛ که جمعاً ۶۶ کتاب میباشد. عهد عتیق مورد قبول مسیحیان و یهودیان است اما عهد جدید تنها مورد پذیرش مسیحیان میباشد.
کتابهای عهد جدید از سه بخش تشکیل میشوند:
«انجیلها، اعمال و رسالههای رسولان، مکاشفه یوحنا.» بهطور کلی کتابهای عهد عتیق در آغاز به زبان عبری و چند کتاب نیز به زبان یونانی و آرامی نگاشته شدهاند. زبان دوم کتاب مقدس زبان یونانی است. قابل ذکر است که در زمان عیسی مسیح زبان رایج در فلسطین و یهود زبان آرامی بود؛ و خود ایشان به این زبان صحبت میکردند که جزو زبانهای سامی بهشمار میرود.
اولین نسخه چاپی به زبان ارمنی:
چاپ کتاب مقدس به زبان ارمنی در شرایط سختی انجام گرفت. این امر به همت وسکان یروانتسی[پانویس ۲۱] و ماتئوس زارتسی در طول سالهای ۶۸–۱۶۶۶ (قابل توجه است که اختراع چاپ در سال ۱۴۵۵م اولین کتاب چاپی ارمنی در سال ۱۵۱۲ صورت گرفت) در آمستردام انجام شد. بهترین انتشار کتاب مقدس همان است که زهرابیان به سال ۱۸۰۵م در ونیز به چاپ رساندهاست.
کتاب مقدس الهام بخش بسیاری از اندیشمندان ارمنی در خلق آثار ادبی، فلسفی، اخلاقی بودهاست. از دیگر سو کتاب به عنوان سر منشأ هنر مینیاتور و موسیقی مذهبی به توسعه و گسترش و تعالی فرهنگ ارمنی کمک عمیق و همهجانبه نمودهاست.
کلیسای ارمنی به منزلهٔ نهادی دینی دارای دو نقش همزمان در هویت قومی ارمنیان است؛ از یک سو یکی از عناصر مهم هویت ارمنی محسوب میشود و از سوی دیگر از عوامل مهم حفظ و بازتولید عناصر و نمادهای هویت قومی ارمنیان است.
کلیسای ارمنی از نوع کلیساهای مرسلی است و با عنوان کلیسای مرسلی و ملی ارمنیان نامیده میشود. این کلیسا به هیچیک از مذاهب کاتولیک و پروتستان وابستگی ندارد و به این دلیل کلیسای ملی و ارمنی خوانده میشود.
جدایی کلیسای ارمنی از کلیساهای امپراتوری روم شرقی غیر از دلایل مذهبی، دلایل سیاسی ـ اجتماعی دیگری هم داشت. اول آنکه، مسیحیت بیزانسی و رومی، از زمان امپراتوری تئودور یکم، تبدیل به دولتی مذهبی و متعصب شده بود که سختگیریهای زیادی داشت و به سرکوب سایر طریقتها میپرداخت. از طرف دیگر، در آن زمان چهار مرکز اسقف اعظمی وجود داشت که در واقع چهار پایتخت دینی مسیحیت بودند: رم، اسکندریه، انطاکیه و قسطنطنیه.
این مراکز دینی حاضر به پذیرش این سختگیریها نبودند. ارمنیان خود را از این دعواها دور نگه داشتند و بیشتر متوجهٔ مرکز انطاکیه بودند. از طرفی کلیسای بیزانس به دنبال افزایش تسلط خود بر کلیساهای خاورزمین بود و آنها را تبدیل به عوامل تحت ارادهٔ خود میکرد. در این وضعیت، کلیسای ارمنی برای حفظ موجودیت خود و جلوگیری از حل شدن در بیزانس استقلال خود را حفظ کرد و از آن کلیسا فاصله گرفت. اگرچه این جدایی برای ارمنستان پیامدهای سیاسی نه چندان مطلوبی به دنبال داشت و سبب بدبینی و دشمنی تاریخی بیزانس با ارمنیان و ایجاد مشکل برای آنان، از جمله تضعیف و تقسیم ارمنستان در قرن یازدهم میلادی شد، کلیسای ملی مستقل ارمنی را مبدل به عامل بقای ارمنستان در طول تاریخ ساخت. علاقهٔ شدید ارمنیان به کلیسایشان سبب شد تا آنها مذهب خود را حفظ کنند و موجب شد تا کلیسا به منزلهٔ عامل هویت بخش ملت ارمنی و عامل مؤثر در بقای سیاسی آنان نقش مهم خود را در طول تاریخ ایفا کند.
حیات سیاسی ارمنیان نیز مرهون کلیسای ارمنی است. در تمامی دورانی که ارمنیان فاقد حاکمیت سیاسی واحد بودند و تحت سلطهٔ قدرتهای دیگر میزیستند این کلیسای ارمنی بود که نقش رهبری جامعه را بر عهده داشت و به جای حاکمیت سیاسی ادارهٔ امور جامعه را برعهده میگرفت. پاسدرماجیان در این مورد مینویسد:
«کلیسای ارمنی گذشته از این خدمت اساسی که برای حفظ و بقای حیات فرهنگی و معنوی ملت انجام داده، در واقع، خود ملت را نیز در چهارچوب امپراتوری عثمانی رهبری کرده و نگذاشتهاست که وجودش در وجود ترکان عثمانی مستحیل شود.»
محققان تاریخ ارمنی معتقدند جماعت ارمنیان پراکنده و کلیساهای ارمنیان دیاسپورا نقشی مهم در احیای ملت ارمنی، ایجاد احساسات ملی گرایانه و میهن پرستانه و نهایتاً، کسب استقلال ملت ارمنی داشتهاند.
یرواند آبراهامیان نیز در بیان اهمیت کلیسای ارمنی در حیات سیاسی ـ اجتماعی این ملت مینویسد:
«اهمیت کلیسای ارمنی به این دلیل است که در طول دورهای طولانی، که ارمنیان فاقد دولت بودند، کلیسا نقش دولت را هم بازی میکرد.»
از نظر هراند پاسدرماجیان وجود دو صفت اصلی در کلیسا، یکی یگانگی صمیمانه با ملت و دیگری ارزش مردم سالارانه و آزادیخواهانهٔ آن، علت اصلی نقش عمیق کلیسا در حیات سیاسی و اجتماعی ملت ارمنی بودهاست.
«نقش کلیسا در حیات سیاسی و احیای مجدد ارمنستان در قرن نوزدهم میلادی را تشبیه به نگهبانان مشعل کردهاند، نگهبانانی که در طول قرنها مخازن و گنجینههای معنوی، ادبی و فرهنگی این ملت را در درون صومعهها و کلیساها حفظ و حراست کردند و از دستبرد زمان و تهاجم بیگانگان در امان نگاه داشتند تا به روشنفکران، شاعران و سیاستمداران نسلهای جدید بسپارند و آنها با روح بخشی مجدد به این گنجینهها زمینهٔ احیای مجدد ملت ارمنی و استقلال کشور را فراهم آورند.»
اقوام و ملل مختلف واژههایی را به بشریت اهدا کردهاند که ترجمه نمیشوند، واژههایی که معرف گوشههایی از زندگینامه یا ارزشهای منحصر به فردِ فرهنگ مادی یا معنوی آنها هستند. یکی از واژههایی که از زبان ارمنی به دنیای متمدن راه یافته واژه «خاچکار» است.
در منابع ارمنی اطلاعاتی موجود است مبنی بر آنکه مبلغان و رزمندگان دیانت نو در محل معابد تخریب شدهٔ دین کهن و در میدانها و بر جادهها به نشانهٔ پیروزی دیانت نو صلیبهای چوبی مینشاندند اما صلیب چوبی دوام چندانی نداشت و ناگزیر باید راهی برای دوام بیشتر آن پیدا میشد. در اینجا بود که تجربهٔ سدههای گذشته دوران پادشاهی وان و دورههای بعد به یاری دیانت نو آمد. صلیب چوبی به صلیب سنگی تبدیل و بر پایهٔ سنگی سادهای استوار شد.
چلیپاسنگ که در محیط فرهنگی ارمنستان در دوران اولیهٔ مسیحیت، به منزلهٔ میراث دار و ادامه دهندهٔ منطقی حجاری آثار یادبود دوران باستان متولد شده بود در گذر قرنها رشد کرد و تکامل یافت و به یکی از شکوهمندترین جلوههای هنرهای زیبا تبدیل شد و به منزلهٔ اثر خاص ارمنیان، با نمونههای بیهمتا گنجینههای فرهنگ هنری انسان متمدن را غنی تر کرد.
صلیب کشیدن بر چهره یکی از آداب دینی در حین برگزاری مراسم، به هنگام ورود به کلیسا و مکان مقدس، و در حین سوزاندن کندر و دعای روحانی مجری مراسم است.
در هنگام مراسم، به ویژه در زمان پاتاراک، رسم است که خداوند را سجده کنند. ارجی است که ما به خداوند میگذاریم.
در بیشتر مراسم کلیسا کندر دود میشود. کندری که در مراسم دود میشود، غیر از خوشبویی، نشانه نیایش پرشور و دعای خیر است.
در جشنهای میلاد مسیح و زادیک مقدس، رسم است که کشیش برای مژده دادن میلاد یا (رستاخیز) منجی به خانه پیروان حوزه خود میرود. این دیدار یا بهتر بگوییم مژده دادن را تبرک خانه مینامند. آیین تبرک خانه از زمان حواریون آغاز شدهاست.
در همه دینها، نثار قربانی رسم مهمی است. گریگور روشنگر در این رسم، تبرک نمک را نیز برای مسیحیان برقرار کرد. بر این پایه است که پیش از نثار هبه (قربانی)، نمک از سوی یک روحانی متبرک شده به قربانی داده میشود سپس قربانی را سر میبرند.
نان مقدس و ماس[۳۰] در کلیسا فراهم میشود تا میان دینداران بخش شود. نان مقدس برای تقدس مراسم پاتاراک به کار میرود و برای تبرک به ایمانداران داده میشود.
در کلیسا رسم است که شمع روشن کنند و آن رسمی خداپرستانه و بیان آشکار احساسات دینی است.
زیارت، از مکانهای مقدس دینی، دیرهای تاریخی، و گاه کلیسا به مناسبت نامگذاری آن مکانها یکی از رسوم دینی است.
در کلیسا رسم است که صندوق بگردانند و برای برآوردن برخی نیازها پول جمع کنند. رسم صندوقچه را حواریون برقرار کردند، تا با پول جمعآوری شده به تنگدستان یاری رسانند. پس از آن، این رسم در کلیسا ماندگار شد، تا هدایای گردآمده را صرف نیکوکاری و نوسازی کلیسا نمایند.
براساس رسمی که پدران کلیسا برقرار کردهاند، فردای هر یک از روزهای جشنهای بزرگ، مانند:جشن زادیک و وارداوار و جشن میلاد، روز یادبود مردگان خواهد بود. هدف تبرک قبرها آن است که مردگان را یاد کنند و امید به زنده شدن مردگان را نوید دهند.
در کلیسا رسم است که پس از خاکسپاری مردگان و انجام پاتاراک مقدس، مراسم ترحیم برگزار شود. ترحیم را در روز چهلم و سالگرد مرگ برگزار کنند. در میان ارامنه ایران برگزاری ترحیم در روز هفتم نیز مرسوم است.
جشن را در زبان ارمنی تُن یا دُن مینامند. آن برگرفته از واژه (تونوس) یونانی، به معنی مراسم و آیینی گروهی است. ارمنیان با پیشینه چند هزار ساله خود همانند دیگر اقوام باستانی، جشنهای گوناگونی داشتهاند. بیشتر جشنها و ایزدان ارمنی همانندی و مشترکاتی با جشنها و ایزدان اقوام ایرانی دارند و این به سبب زندگی مشترک و همسایگی دیرپای ایرانیان و ارمنیان بودهاست.
مهمترین ایزدان ارمنستان باستان چنین بودند: «آرامازد، آستقیک، آناهید، واهاگن، نانه.»
با پیدایش و گسترش مسیحیت در سده یکم میلادی، آیین اساطیری و باورهای باستانی اقوامی که در تماس با آن قرار گرفتند سست شد و باورهای پیش از مسیحیت به آرامی رو به نابودی نهاد. دین مسیح در محیطی یهودی پدید آمد، سپس در میان مردمان غیر یهودی گسترش یافت. استانهای شرقی امپراتوری رم و سرزمین کوهستانی ارمنستان از نخستین جاهایی بودند که مسیحیت در آن ریشه دوانید، پیروانی یافت و در نواحی پیرامون خود گستره شد.
اگرچه ارمنستان، نخستین دولت مسیحی جهان، این دین را در سال ۳۰۱م پذیرفت، اما بخشی از مردمانی که نسل اندر نسل با دین باستانی ارمنیان زیسته و به آن خو گرفته بودند، در گوشه و کنار ارمنستان در برابر آن پایداری میکردند. آنها به ایزدان باستان و جشنهای دیرین ارج مینهادند و آموزههای نوین مسیحیت را آسان نمیپذیرفتند.
گریگور مقدس برای برچیدن این مانع بزرگ شیوهای خلاق به کار گرفت و جشنهای باستانی مهم ارمنیان را به گونهای با جشنهای کلیسایی و مسیحیت پیوند داد، آداب و رسوم باستانی ارمنیان را در آیینها و جشنهای کلیسا گنجاند و به آداب و آیینهای چند هزار ساله آنان جامهای مسیحی پوشاند.
برای مثال:جشن «وارداوار» یا آب پاشی باستانی را با جشن (درخشندگی سیمای عیسی مسیح) پیوند داد و یکی ساخت. با گذشت زمان، جشنهای کلیسایی و دینی بر جشنهای باستانی ارمنیان چیره شد و آنها را به فراموشی سپردند.
ایرانیها و سغدیها به آن نوسرد، ارمنیان ناواسارد، هندیها ناواساردادا، خوارزمیها نوسارج یا ناوسارچی میگفتند.
نخستین روز سال را (نوسال) مینامند. نوسال شکل ارمنی شده واژه (ناواسارد) است. ناواسارد واژهای است به معنی سال نو. (ناو به معنی نو و ساره دا به معنی سال). ناواسارد نخستین ماه گاه نامه خورشیدی در ارمنستان باستان بود.
نوسال را کاغاند نیز مینامند، که برگرفته از واژه لاتین (calendaa) به معنی روز نخست ماه و واژه یونانی (kalanse) به معنی روز نخست هر ماه، سر برج و آغاز ماه است. نوسال هیچ گونه آیین و مراسم دینی ندارد. تنها پاتاراک مقدس به مناسبت آن برگزار میشود.
پادشاه و سالاران نامدار به جشنهای ناواسارد میآمدند و در آن جشنها قربانی فراوان میکردند. بزمی با آواز و پایکوبی برپا میشد، مردم و گوسان ها[۳۱] نمایشهایی برگزار میکردند، مسابقات ورزشی، اسب دوانی، پیکار گاوان نر و مانند آن، برگزار میشد.
پیشوازی خدایگان جشن وقف عیسی چهل روزه به عبادت گاه است. یوسف و مریم خدازای، عیسی نوزاد را که چهل روزه بود، بنا بر آیین موسی، به عبادت گاه بردند تا وقف خداوند کنند. در آنجا، سیمون پیر به پیشواز آمد. روح القدس به او وعده داده بود که تا مسیح منجی را نبیند چشم فرو نمیبندد. او نوزاد را در آغوش گرفت و خداوند را سپاس و درود گفت، که او را ارزانی دیدن منجی بنیاسرائیل کردهاست. نوزاد را دعای خیر کرد و گفت: «خدایگانا، بنده ات را با آرامش رها کن، زیرا من آن منجی را که تو برای جمله اقوام فرستادهای دیدم. من دیدم آن پرتو را که باید روشنگر اقوام باشد و آن فره را که از برای قوم بنی اسرائیل توست.»
جشن پیشوازی خدایگان جشنی ایستاست که در ۱۴ فوریه (برابر با ۲۵ بهمن) برگزار میشود. در شامگاه ۱۳ فوریه، پس از تشریفات کلیسایی، مراسم پیش جشن و دشتستان[۳۲] برگزار میشود، شمع توزیع میکنند و روحانی برگزارکننده مراسم شمعهای روی میز صحن کلیسا را روشن میکند. پس از پایان تشریفات کلیسایی، دینداران شمعهای خود را روشن کرده به خانه میبرند. پس از مراسم کلیسا، بنا بر رسمی دیرین، در حیاط کلیسا آتش میافروزند. دربارهٔ روشن کردن آتش، هیچ قانون و اصلی در مسیحیت و کلیسا وجود ندارد.
یکی از جشنهای مشترک ایرانیان و ارمنیان، جشن آتش افروزی است که ایرانیان آن را جشن سده و ارمنیان درندز میگویند.
در زبان عامیانه، (پیشوازی خدایگان) را درانداس و درندز مینامند، گاه نیز به مثابه رسمی بازمانده از مهرپرستی، (مِلِت) نامیده شدهاست. پیشوازی خدایگان به معنی برخاستن در برابر خدایگان و پیش خدایگان ایستادن و به پیشواز رفتن و استقبال کردن است.
چهارشنبهسوری همسان و همانند جشن پیشوازی خدایگان یا درندز ارمنیان است و بازمانده مهرپرستی، یعنی جشن ایزد آتش شمرده میشود. ایزد میترا از دید مردمان و جهان ناپیدا بود، اما در آسمان به شکل خورشید و در زمین به شکل آتش دیده میشود و بدین سان، مهر همانند خورشید میگشت.
در جلفای قدیم، جوانان ارمنی که در همان سال ازدواج کرده بودند بوته خار را در حیاط کلیسا آماده میکردند. به هنگام برگزاری مراسم، همان جوانان با شمعهای روشن در دست در جلوی بوته به صف میایستادند. زمانی که کشیش در حین اجرای مراسم با شمع خود بوته را آتش میزد، آن نو همسران نیز در پی او آتش را روشن میکردند. سپس جوانها با شمعهای روشن به خانههایشان، که پیش تر بوتههای کوچکی در آن آماده شده بود، بازمیگشتند و با آن شمعها بوتهها را آتش میزدند و از روی بوتههای افروخته میپریدند. در آن شامگاه، خویشان و بستگان نو همسران برای نوعروس خوراکیهای گوناگون میآوردند که آن را خونچا[۳۳] مینامیدند.
دگرگونی سیما (به ارمنی:آیلاگربوتیون) یا درخشندگی سیمای مسیح (به ارمنی:پایتساراگربوتیون)، یکی از جشنهای مهم کلیسا است که (وارداوار) نیز مینامند و یکی از پنج جشن بزرگ کلیسا است.
انجیلها، دگرگونی سیمای عیسی را اینگونه شرح میدهند:
«عیسی به همراه پطرس، یعقوب پسر زبدی و یوحنا از شهر دور میشود و برای نیایش به کوه میرود؛ و در حالی که عیسی نیایش میکرد، نور خورشید درخشنده شد و جامه اش چون برف سپید شد. اندکی بعد، موسی و الیاس نیز نمایان شدند و با او سخن گفتند. چهره عیسی چنان درخشان و نورانی شد که سراسر کوه را غرق در نور کرد. حواریون از این درخشندگی از خواب سنگین بیدار شدند و چهره درخشان استاد خود و آن دو کس را دیدند که عیسی با آنان به گرمی سخن میگفت. پتروس حواری بهت زده و دستپاچه جرات یافت که سکوت را بشکند و بگوید:استاد، خوب است که ما اینجا بمانیم. او پیشنهاد کرد که سه سایبان فراهم کنند. در آن دم، ابری روشن آنان را فرو پوشاند و حواریون وحشت زده به زمین افتادند. از میان پرتوهای نور بانگی رمزآلود شنیده شد:او پسر عزیز من است، و من از او خشنودم. او را فرمانبرداری کنید. عیسی به حواریون نزدیک شد و گفت:برخیزید،نترسید. حواریون آهسته به بالا نگریستند و تنها استاد خود را دیدند.»
یکی از کهنترین جشنهای مشترک ایرانیان و ارمنیان میباشد که ایرانیان آن را جشن تیرگان یا آب پاشان میگویند.
دربارهٔ منشأ معنی و مفهوم واژه وارداوار چند دیدگاه وجود دارد که تفاوت آنها با یکدیگر مربوط به تفسیر ماهیت جشن است و دیگری این که این جشن با کدام یک از ایزدان در پیوند است. برخی وارداوار را با آستغیک[۳۴] و دیگران با آناهیتا و برخی دیگر با طوفان نوح در پیوند میدانند.
وارتاپت ملیک پاشایان[۳۵] مینویسد: «وارداوار در زبان سانسکریت به معنی وارت (آب)، وار (پاشیدن) و شستن است. بدین سان وارداوار به معنی آب پاشی است.
رسم پاشیدن آب در روز وارداوار یا همان جشن آب، میتوانست در پیوند با پرستش آب باشد. روزگاری آب نماد پاکیزگی، و وسیله حاصلخیزی بود و از این رو پرستیده میشد. آب برای افسونگری و پیشگویی نیز کاربرد داشت و برای راندن دیوها و ارواح پلید به کار میرفت.
جشن دگرگونی سیما پس از گریگور روشنگر به وارداوار پیوست، گویا در سدههای ۵ و ۶ میلادی، ارمنیان جشن دگرگونی سیما را به وارداوار پیوند دادند.
جشن باریگندان از جشنهای مشترک ایرانیان و ارمنیان است که افزون بر تشابه اسمی، آداب و سنن برگزاری آنها نیز شبیه هم است. باریگندان به معنی زندگی نیکو، سرور و شادمانی و فراوانی نعمت است. این جشن از جشنهای روزگاران پیش از مسیحیت ارمنیان است و همزمان با جشن ناواسارد برگزار میشد.
از ویژگیهای باریگندان برقراری مساوات کامل میان طبقات مردم بود. در آن روز همگان از آزادی کامل برخوردار بودند و اجازه داشتند بی پروا، از اعمال بزرگان و توانگران انتقاد کنند. ارمنیان هماکنون نیز در روز پیش از آغاز ایام روزه بزرگ، جشن باریگندان را برگزار میکنند. کسانی که قصد دارند روزه بگیرند در این شب سفره شام را رنگین تر و مفصل تر از شبهای دیگر میگسترند و با اقوام و خویشان به جشن و سرور میپردازند.
در آن شب جوانان ارمنی لباسی برای خود فراهم میسازند و نقابی بر چهره میگذارند، بهطوریکه شناخته نشوند. دو جوان دیگر که یکی لباس عروس و دیگری لباس داماد بر تن کرده همراه دسته حرکت میکنند و به منازل میروند و به جشن و سرور میپردازند.
آیینهای کلیسای رسولی ارمنی و پاتاراک[۳۶] مقدسی که به مناسبتهای ویژه و در روزهای یکشنبه برگزار میشود، مختص جشنها یادبودها و مناسبتهای گوناگون است. از این دیدگاه، کلیسا روزهای خود را به سه گروه بخش میکند:(روزهای جشن، روزهای مقدس و روزهای پرهیز)
جشنها نیز به نوبه خود دارای بخشهای زیر هستند:(جشنهای مسیحایی، جشنهای مریم خدازای مقدس، جشنهای کلیسایی و جشنهای ملی و دینی)
جشنهای مسیحایی ویژه رویدادهای زندگی عیسی مسیح است، مانند:(میلاد یا ظهور خدایگان ما عیسی مسیح و غسل تعمید و شامل چند جشن دیگر)جشنهای مریم خدازای چنین اند:(بار گرفتن آنا، میلاد مریم مقدس و انتقال مریم خدازای مقدس و شامل چند جشن دیگر)جشنهای صلیبی چنین اند:(جشن (نمایانی صلیب مقدس و یافتن صلیب و شامل چند جشن دیگر)
جشنهای کلیسایی چنین اند:(جشن فرود نور و یکشنبه نخستین ماتور[۳۷] و شامل چند جشن دیگر)
پیش جشن در روز پیش از جشنهای بزرگ و در پایان مراسم برگزار میشود. چنانکه ترکیب واژه نشان میدهد، پیش جشن به معنی پیش از جشن است و واپسین شامگاه پیش از جشن اصلی است. پیش جشن در روز پیش از جشنهای خدایگانی و جشنهای قدیسان بزرگ برگزار میشود.
ناواگاتیک واژهای است پهلوی که از پارسی به زبان ارمنی راه یافتهاست. (ناو) در زبان پهلوی و زبان پارسی میانه به معنی (نو)، و (گات) در زبان اوستایی به معنی خانه است. معنی این واژه خانه نو و بنیادی نوساز است.
در واژهنامه مالخاسیان[۳۸] دربارهٔ ناواگاتیک آمدهاست:
«جشن گشایش، ساخت و نوسازی خانه نو، جشن و ضیافتی که در سالروز گشایش خانه یا بنیاد یا عقد و ازدواج برپا میشود.»
در گذشته رسم بود که هر بنیاد، ساختمان یا مکانی دینی با تشریفات ویژهای گشایش مییافت. این رسم در نزد مصریان، یونانیان، رومیان و یهودیان گسترش بسیار یافته بود.
روز پیش از جشن میلاد مسیح و جشن (زادیک) را (جراگالویتس) مینامند. جراگالویتس به معنی افروختن چراغ، و روشن کردن شمع است. رسم چنین بود که در جشنهای مهم و بزرگ، قندیلهای کلیسا را روشن میکردند و به حاضران شمع میدادند تا روشن کنند. اکنون روز پیش از جشنهای میلاد مسیح و زادیک را جراگالویتس مینامند.
در نزد ارمنیهای ایران چنین رسم است که نان مقدسی،[۳۹] که پیش از تبرک خانه آورده شدهاست به دست بزرگتر خانواده میان حاضران بخش میشود و هر کس تکهای از نان مقدس را در جام خود میاندازد و روی آن شراب سرخ میریزد و اینگونه به هم تبریک میگویند. شام در برگیرنده کوکو، پلو، ماهی، تخم مرغ و شراب سرخ است.
سورب دزنوند یا کریسمس یا جشن میلاد مسیح خدایگان ما با مراسمی پرشکوه و با حضور انبوه دینداران در سراسر جهان مسیحی برگزار میشود. میلاد مسیح، که نام کهن تر آن ظهور خداوند و تعمید است، دیرینهترین و مردمیترین جشن مسیحیان است.
در دوران آغازین مسیحیت، روز میلاد مسیح با نام ظهور خداوند معروف بود. در همان روز، از تعمید عیسی، پای بوس رفتن مغان،[۴۰] و عروسی قانا[۴۱] که نخستین تجلی خداوند بود و پیشامدهای دیگر مربوط به میلاد مسیح نیز نام برده میشد.
کلیسای ارمنی تا امروز رسم دیرین را نگاه داشتهاست و میلاد و تعمید عیسی را در یک روز برگزار میکند. دربارهٔ تاریخ تولد عیسی آگاهیهای دقیق و موثقی در دست نیست. انجیلها نیز در اینباره آگاهیهای ناچیزی میدهند. هیچ منبعی هم نیست که با آن بتوان تاریخ دقیق میلاد مسیح را نشان داد.
بر اساس منابع معتبر از نیمههای سده دوم میلادی جشن ظهور خداوند در ششم ژانویه برگزار میشد، و برگزاری این جشن جنبهای همگانی داشت. همه مسیحیان تا سده چهارم میلادی جشن ظهور خداوند را با هم در ششم ژانویه جشن میگرفتند. پس از سده ۴ میلادی به تصویب کلیسای کاتولیک رم، میلاد مسیح را در ۲۵ دسامبر برابر با ۵ دی و تعمید را در ۶ ژانویه جشن گرفتند. تاریخ میلاد مقدس مسیح یک موضوع عقیدتی نیست، بلکه تنها یک حساب گاهشماری است و در این روزها برای کلیساها هیچگاه موضوع بحثانگیزی نخواهد بود.
پس از پاتاراک مقدس، بدون درنگ مراسم تبرک آب آغاز میشود. تبرک آب نماد تعمید مسیح است. این آیین در آغاز تنها ویژه کلیسای اورشلیم بود و در کناره رود اردن برگزار میشد. سپس مراسم تبرک آب در میان دیگر کلیساهای مسیحی نیز گسترش یافت و برقرار شد.
در تاریخ ارمنیان، از دو مراسم تبرک آب یاد شدهاست:یکی در سال ۱۰۲۲م در روزگار جاثلیق پتروس یکم،[۴۲] در نزدیکی ترابزون در رود چوروخ[۴۳] به همراه یونانیها زمانی که جاثلیق ارمنیان به بوزانتیون سفر میکرد.
به هنگام تبرک آب پیشامد شگفتانگیزی روی داد و آب رودخانه برگشت از این رو جاثلیق پتروس را گِتادارتس (به زبان ارمنی به معنی رود برگردان است) نامیدند. دومی در ۱۲۱۱م در سیس پایتخت پادشاهی ارمنی کیلیکیه در روزگار پادشاه لوون دوم برگزار شد.
فردای جشنهای بزرگ (جشنهای میلاد مسیح، زادیک، وارداوار،انتقال مریم خدازای مقدس و صلیب مقدس) روز یادبود مرگان است. در روز یادبود مردگان همگان به آرامگاه میروند و مزار مردگان خویش را تبرک میدهند.
از جشن باریگندان تا زادیک را روزه بزرگ مینامند. زیرا ۴۰ روز میباشد. روزه بزرگ را بدان سبب که ۴۰ روز دارد، چهلگانه نیز مینامند. روزگاری نان و نمک نیز میگفتند. در قدیم در برخی روزهای روزه بزرگ نان و نمک میخوردند یا روزه را با نان و نمک پایان میدادند.
پرهیز به معنی نخوردن برخی خوراکیها، از جمله گوشت، لبنیات، تخم مرغ و وقف خود به ریاضت، استغفار و توبه است. همچنین روزهای اندیشیدن، خودآزمایی، پشیمانی است. روزهها را میتوان به گونه زیر بخش کرد:(روزههای یک روزه، روزه نخستگان، روزه یک هفتهای و روزه ناواگاتیک و روزه بزرگ)
مسیح چهل روز به بیابان رفت تا نیایش، روزه داری و توبه کند. در انجیلها این رویداد با جزئیات بسیار نگاشته شدهاست. در آنجا از آزمایش عیسی به دست ابلیس و از بیرون آمدن بیگزند و پیروزمند از این آزمایش نیز سخن میرود. انزوای چهل روزه مسیح، یک دوره آمادگی همراه با نیایش، روزه داری و توبه برای کارکرد گسترده خود بود. یک دوره اندیشیدن و تفکر بود برای موعظه و کار آینده اش.
نیمه روزه بزرگ یا روز بیست و چهارم روزه را میجینک به معنی میانگان مینامند. در بامداد مراسم (آرِواگال، به معنی سپیده دمان، مراسم دینی است که به هنگام برآمدن خورشید برگزار میشود) و در شامگاه نیایش (یِکِستسه، به معنی بیاید رحمت تو، دعا خوانده میشود، دعایی شامگاهی است که با همین واژه بیاید آغاز میشود) برگزار شود.
در این روز بر حسب رسم در میان روزه داران، نوعی نان شیرینی موسوم به گاتا (شیرینی) که از نان فطیر درست میشود بین آنها تقسیم میشود و در قطعهای از این نان، سکهای فلزی گذاشته میشود که در باور مردم اگر آن سکه فلزی سهم کسی شد آن فرد در آن سال موفقیتهای عظیمی کسب خواهد کرد.
آخرین یکشنبه روزه بزرگ را گلآرایی مینامند. انجیل روز یکشنبه گلآرایی در برگیرنده چند رویداد از زندگی مسیح است، مانند زنده شدن غازاروس، ورود شکوه مند مسیح به اورشلیم، استقبال پرشور مردم، و در پایان پاکسازی عبادت گاه.
(عیسی به گونهای شکوه مند برنشسته بر کرهای به اورشلیم درآمد. مردم شاخههای زیتون و نخل در دست گرفته، برای گذاشتن آنان جامهها را پیش پای وی گستراندند، استقبالی پرشور کردند و همهمه سردادند که اوسانا[۴۴] سپاس او را که به نام خداوند میآید. اما عیسی استوار و بی اعتنا به این شکوه به عبادت گاه رفت و درآنجا تازیانهای از ریسمان بدست گرفته و عبادتگاه را از صرافان و کبوترفروشان پاک کرد، تا به مردم بفهماند که عبادت گاه خانه خداست و باید تنها خانه نیایش باشد)
در یکشنبه گلآرایی، کلیساها را با شاخههای نخل و ترکههای زیتون میآرایند تا رویداد ورود عیسی به اورشلیم را غنی تر و مجسم تر کنند. در حین تبرک محصول، شاخههای زیتون یا بید (سرده) را برکت داده و در میان مردم پخش میکنند.
زادیک و رستاخیز مسیح در گاهنامه کلیسا جدا از هم میآیند و چنین نوشته میشوند:(زادیک. رستاخیز خدایگان ما عیسی مسیح)
از آداب و رسوم زادیک میتوان تنها از رنگ کردن تخم مرغ و تخممرغ بازی کرد. تخم مرغ در ادیان گوناگون نماد رستاخیز شمرده میشد، زیرا نطفه زندگی نو را در خود دارد. به دیگر سخن، دو زایش دارد. تخم مرغ به نشانه شادمانی به رنگ سرخ رنگآمیزی میشد. رنگ سرخ نشانگر خون قربانی نیز بود؛ بنابراین تخم مرغ چونان نشانگر زندگی نو، به دوران پیش از مسیحیت تعلق داشت، اما رنگ کردن تخم مرغ بخشی از آداب بهاری بود. پس از کاربرد یافتن در نزد مسیحیان رنگ سرخ نماد خون سرخ ریخته شده مسیح شد.
۴۰ روز پس از جشن رستاخیز مقدس در روز پنجشنبه، جشن عروج خدایگان ما عیسی مسیح است.
عروج یادبود به آسمان برخاستن عیسی با پیکر شکوه مند خود و نشستن در پهلوی راست خدای پدر است. عروج بر کوه زیتون در پیش چشم حواریون روی داد. اکنون آن کوه را کوه عروج مینامند.
عیسی پیش از عروج به شاگردانش دستورها داد و توصیهها کرد، همگان را دعای خیر نمود و به آسمان برخاست. اندکی پس از آن ابری نورانی آمد و او را از دید شاگردان پنهان کرد؛ و آنگاه که شاگردان با حالی دگرگون به آسمان نگاه میکردند، دو فرشته پیدا شدند و گفتند:ای مردان جلیل،[۴۵] چرا آسمان را مینگرید؟ این عیسی که از میان شما به آسمان برخاست، همان گونه که شما رفتن او را به آسمان دیدید، از آنجا بازخواهد آمد.
در نیایش آمدهاست که خداوند در روز سوم گیاهان و میوههای زمین را آفرید، سپس به آدم و حوا زندگی آسوده و پرنعمت بهشت را ارزانی داشت، اما آنان گناه کردند و از بهشت رانده شدند، ولی با ظهور یگانه زاده مردم از تن دادن به گناه و مرگ رها شدند.
برای خوشههای انگوری که به کلیسا هدیه آورده شده و برای کسانی که آنها را میچشند از خداوند طلب دعای خیر میشود، تا آنها سزاوار توبه گناهان باشند و تن و روان آنان تندرست باشد.
در ارمنستان پیش از مسیحیت نیز همان رسوم برقرار بود. ارمنیان نخستین خرمن سال و نخستین میوه را به عبادت گاه پیشکش میکردند. در جشنهای ناواسارد، ایزدان به ویژه آنانی که ایزد فراوانی میوه و محصول بودند در روز جشن خود از سوی دینداران مقدار بسیاری میوه هدیه میگرفتند.
عیسی بارها خود را به تاک انگور تشبیه کردهاست. شراب مراسم پاتاراک از انگور فراهم شد. عیسی در شام آخر شراب سرخ را برگرفت، خشنودی نمود و به شاگردان داد و گفت:(این خون من است)
از دیگر جشنهای کلیسای ارمنی را میتوان به:
«جشن (آنواناگوچوتیون به معنی نامگذاری) روز هشتم پس از میلاد مسیح، روز نامگذاری عیسی مسیح است. روزه (آراجاوُراتس باهک به معنی روزه نخستگان)، نخستین روزهای که گریگور روشنگر برقرار کرد روزه نخستگان نام گرفت. یکشنبه رانده شدن به جای واژه ارمنی آرتاکسمان گیراگی، دومین یکشنبه روزه بزرگ، یکشنبه رانده شدن نام دارد و به رانده شدن آدم از بهشت میپردازد. یکشنبه نابخرد به جای واژه ارمنی آنارکی گیراگی، سومین یکشنبه روزه بزرگ را یکشنبه نابخرد مینامند. یکشنبه کارگزار به جای واژه ارمنی دندِسی گیراگی، چهارمین یکشنبه روزه بزرگ را یکشنبه کارگزار مینامند. یکشنبه دادور به جای واژه ارمنی داداوُری گیراگی، پنجشنبه یکشنبه روزه بزرگ را یکشنبه دادور مینامند. یکشنبه ظهور به جای واژه ارمنی گالستیان گیراگی، ششمین یکشنبه روزه بزرگ را یکشنبه ظهور مینامند. پنجاهه به جای واژه ارمنی هینونک، فاصله پنجاه روز از (زادیک) تا جشن (فرود روح القدس) را پنجاهه یعنی پنجاه روز مینامند. یکشنبه نو به جای واژه ارمنی نُرگیراگی، یکشنبه پس از زادیک را یکشنبه نو یا زادیک دوباره (به جای واژه ارمنی گِرگنازادیک ) مینامند. یکشنبه نخستین ماتور یا یکشنبه سبز به جای واژه ارمنی آشخاراماتور، نخستین ماتور جشن کلیسایی است که پس از زادیک برگزار میشود. یکشنبه سرخ به جای واژه ارمنی گارمیرگیراگی، دومین یکشنبه زادیک را یکشنبه سرخ مینامند. گلآرایی دوم به جای واژه ارمنی یِرکْرُرد تساقکازارد، هفتمین یکشنبه زادیک که پس از عروج میآید، گلآرایی دوم نام دارد. جشن فرود نور به جای واژه ارمنی شوقاگات. جشن هفته مهتر به جای واژه ارمنی آواگ شابات، از روز دوشنبه جشن گلآرایی تا روز زادیک را هفته مهتر مینامند. فرود روح القدس، به جای واژه ارمنی هوکه گالوست، پنجاه روز پس از زادیک مقدس، جشن فرود روح القدس است. فرود روح القدس آمدن روح القدس به شکل کبوتر بر حواریون است.انتقال مریم خدازای مقدس به جای واژه ارمنی وراپوخوم، مریم مقدس در آرامش و آسودگی درگذشت. حواریون و مسیحیان خداپرست او را به خاک سپردند. برتولما (بارتلمیوس) مقدس در هنگام خاکسپاری حضور نداشت، اما او خواستار دیدن قبر وی شد، به همراه حواریون به محل دفن او رفت، سنگ قبر را برداشتند، اما پیکر مریم مقدس را در آن ندیدند.»
سرود بزرگداشت مریم مقدس در جشن وراپوخوم:
«ای مادر و دوشیزه و تیماردار مسیح، تو که همیشه شفیع جهانیان هستی، جمله اقوام تو را ستایش و شکر میگویند. کبوتر پاک و عروس آسمان، مریم، نیایشگاه و نشستگاه پسر خدا. جمله اقوام تو را شکر میگویند.»
«در میان گناهانم گمگشتهام. تو ای رهاییبخش گناه کاران. ای مادر خدایگان، آه، ای مادر خدایگان. حداقل قطرهای برافشان. از زندگی توانمند دوشیزه ات. آه، از زندگی توانمندت. از خوشیهای پیشینم، به حق رانده شدم. بر منِ بی نوا، آه برمنِ بی نوا، این زمین، آه برمنِ بی نوا. خار و خس رویاند، آه برمنِ بی نوا»
شهر قدیم۱. دروازه خلیل ۲. Zion ۳. دروازه مغربیها ۴. باب رحمت ۵. دروازه اسباط ۶. دروازه ساهره7. دروازه دمشق ۸. دروازه نو (Double, Single, Tanners’)Al-Mawazin
معماری ارمنی (به ارمنی: Հայկական ճարտարապետություն) (به انگلیسی: Armenian architecture) نوعی معماری خاص است که بیش از ۴۵۰۰ سال توسط ارمنیان بکار گرفته میشود. این معماری در طول سالیان دراز دچار تغییر و البته پیشرفت شدهاست. این معماری رابطه مستقیمی با اقلیم و شرایط طبیعی سرزمین کوهستانی ارمنستان، دارد و البته تحت تأثیر مستقیم تاریخ و فرهنگ ملت ارمنی نیز است. وجود انواع مختلف سنگهای معدنی خصوصاً سنگ توف زیبایی خاصی به این نوع معماری بخشیدهاست.
معماری ارمنی مربوط به دوران قدیم، مانند معماری که از زمان سلسله پادشاهی اَروَندیها، آغاز و تا زمان پادشاهی ارمنستان بزرگ ادامه یافت معماری ارمنی دوران اول نام گرفتهاست.
شهرهای شبیه شهرهای امروزی در تاریخ معماری ارمنی که مربوط به دوران اول معماری ارمنستان است و در کتاب آناباسیس، کسنوفون نیز نام آنها آمدهاست عبارتند از:
آرماویر، یروانداشات (اَروَندشاد)، آرتاشات (اَردْشاد)، واغارشاپات (ولاشآباد)، زاره هاوان، تیگراناکرت آرتساخ، همچنین بناهایی نظیر معبد گارنی، زاره هاوان و شهرهایی نظیر آنی، دارویْنْک، آنی کاماخ، اوشاکان؛ و همچنین بناهای مذهبی مانند باگاوان، باگرواند، آشتیشاد، یریزا، حلقه معماری آن دوران ارمنستان را نشان میدهند.
مدتهای مدید چنین گمان میرفت که معماری ارمنی شاخهای از معماری روم شرقی است. پیشرفت شایان توجهی در نیمه نخست سده بیستم صورت گرفت و جمعی از جهانگردان و باستان شناسان غربی بناهای باستانی ارمنستان را مورد پژوهش و اکتشاف قرار دادند.
کلیسای سرکیس مقدس
کتبی که توسط (ژوزف استرزیگوسکی، شارل دی یل، فلیکس تکسیه، ویلیام ویگرام و اُرمانده دالتون[۱]) نوشته شد به انتشار و شناسایی این معماری کمک نمود. با این حال مطالعه و تحقیق منظم نمونههای گوناگون معماری ارمنی توسط توروس تورامانیان و ژوزف استرزیگوسکی انجام گرفت و در نتیجه این معماری ناشناس به جهانیان معرفی گردید. نویسندگان غربی اذعان داشتند که هنر شرقی در رشد و توسعه معماری رومانسک و معماری گوتیک تأثیرگذارده است ولی نظر آنان از روی جزئیات جغرافیایی و تعمق در وجود مشترک و حتی شناسایی برخی از عناصر نبود.
استفاده از تاق قوسهای نعل اسبی و نوکدار مدتها پیش از کاربرد آنها توسط اعراب یا معماران هنر رومانسک و گوتیک در ارمنستان رواج داشت. آگوست شوازی نفوذ مجسمهسازی و حجاری ارمنی از طریق راههای طبیعی انتشار و مسیرهای بازرگانی به سراسر کشورهای غربی تا اسکاندیناوی و ایرلند را مورد بررسی قرار داد.
در مورد معماری دوران ارمنستان باستان پژوهشها و حفاریهایی توسط دانشمندان ارمنی صورت گرفت در آن دوران به ویژه پیش از مسیحیت معماری محلی عالی و پیشرفتهای در ارمنستان وجود داشت که از گذشتهای بسیار دور سرچشمه میگرفت. حدود ۲۵۰۰ سال پیش در هایاسا یکی از مراکز تشکیل قوم ارمن، شهرها و دژها و بناهای مشهوری وجود داشت.
فعالیتهای ساختمانی و ابداعی در سرزمین کوهستانی ارمنستان (فلات ارمنستان)، در زمان حکومت اورارتو توسعه فراوان یافت. در این دوران شهرها و دژهای متعددی بنا شده بود. (توشپا، روساخینیلی، آرگیشتیخینیلی، دژ اربونی، تیشبائینی و غیره). از آثار این دوره که در ارمنستان بجا ماندهاست باید «معبد خالدی» در موصاصیر و دژهای شهر وان و جز اینها را نام برد.
فعالیتهای ساختمانی معماری در شهرها و دژهای قدیمی (آنی و آرماویر)، از یک سو و در پایتختها و شهرهای نو از دیگر سو ادامه یافت. (یروانداشات، آرتاشات، تیگراناکرت، باگاران، شیراکاوان و غیره).
تا پیش از مسیحیت در ارمنستان، معماری ارمنی تحت تأثیر معماری اورارتو قرار داشت زیرا فرهنگ اورارتو خود جزئی از اجزاء تشکیل دهنده ویژگیهای قوم ارمنی بهشمار میرود. از سویی دیگر معماری ارمنی آمیخته با ویژگیهای آشوری، کلدانی و حتی سومری بود.
از معروفترین آثار معماری ارمنی پیش از میلاد باید دژ و معبد گارنی را نام بود که بنا به نظر آلکساندر ساهینیان آمیزهای از معماری یونانی، رومی و معماری بومی بوده متعلق به سدههای دوم و سوم پیش از میلاد است.
شمار زیاد مهرابههای برجامانده پس از مسیحیت در شرق ارمنستان اهمیت و حضور مهرپرستی را نیز در این منطقه تأیید میکند.[۲]
سرزمین قفقاز به خصوص ارمنستان از مناطق مهم پرستش میترا پیش از مسیحیت بودهاست. صومعههای قدیمی که در نقاط کوهستانی و بر بلندی بنا شدهاند نشانههایی از نیایشگاههای باستان دارند. رسم برپایی معابد برفراز کوهها و تپهها و تبدیل آن به کلیسا و صومعههای سدههای اولیه مسیحی از این باورها برخاسته است.[۲]
در میان بناهای مذهبی موجود در منطقه قفقاز طی بررسیهای میدانی آثاری کهن از بازیلیکها (کلیساهای اولیه) و نیایشگاههای غاری جلب نظر کردند. مهرابههای غاری گِغارد در نزدیک ایروان، پایتخت ارمنستان نشانه مهمی است که حضور قوی این آیین را در شکل ابتدایی و خالص اولین نیایشگاهها و تبدیل آن به کلیسا نشان میدهد. فضای غاری، شبستان غاری، پنجره رو به شرق، مذیح و مهراب از ویژگیهای این معماری است. بقایای نیایشگاه باتانی اوپلیستیخه در گرجستان و مهرابه کلیسای قرن چهارم بر فراز تپهای در همین مکان از نمونههای دیگری است که حضور اولیه آیین مهر و تداوم و دگردیسی آن در مسیحیت را نشان میدهد.[۲]
پس از رسمیت یافتن دین مسیحیت در ارمنستان در زمان تیرداد سوم ارمنستان اکثر آثار معماران دوران دینهای کهن به دست روحانیون مسیحی ویران شده بود به جای آنها کلیساهایی نو بنا گردید، و برخی دیگر فقط از نظر فضای داخلی تغییر شکل یافته محراب آنها به ضلع شرقی تغییر مکان یافتهاست. یکی از مهمترین کلیساهای این دوره کلیسای جامع اچمیادزین است، این کلیسا در ابتدا چوبی بود اما در سال ۴۸۴ میلادی به جای آن کلیسای سنگی امروزی بنا نهاده شد.
کاساغ
تکور
یرورک
صلیب دو متری کلیسای دوین
از مهمترین کلیساهای دیگر بازیلیکا (کاساغ، یرورک، تکور)، را میتوان نام برد که تماماً از سنگ است؛ که نمونههایی از معماری اصیل ارمنی بهشمار میروند.
از دیگر کلیساهای مهم باید بازیلیکا، دوین را نام برد که تا سالهای ۴۷۰–۴۷۱ میلادی ساخته شدهاست. این کلیسا نماینده دوره دیگری از معماری ارمنی است. در این دوره کلیساهایی که دارای پوشش ساده و شیروانی بودند تبدیل به ساختمانهای گنبددار شدند گنبدهای ارمنی بعدها نمونهای برای ساختن گنبدهای کلیساهای مسیحی اروپایی گردیدند.
از این دوره تا سده هفتم دوران ترقی معماری ارمنی بهشمار میآید. در این زمان تاخت و تاز اعراب حدود ۲ سده فعالیتهای ساختمانی را به سطح پائینی تقلیل داد. از سده هفتم تا دهم نیز کلیساهایی بنا شدند. این کلیساها دارای پلان مرکزی بودند که در وسط آن گنبد قرار داشت. یکی از این نوع بناها کلیسای جامع زوارتنوتس است که در سال ۶۴۰ میلادی ساخته شد. این بنا در قسمت خارجی ۳۲ ضلعی بوده هر یک از گوشهها یک جفت نیم ستون است. کلیسای زوارتنوتس بر معماری اروپا اثر بزرگی نهادهاست و حتی در روی یکی از درهای کلیسای سن شاپل در فرانسه یک نمونه حجاری وجود دارد و این کلیسا را همراه با کشتی نوح مجسم میسازد.
از این گونه کلیساها باید کلیسای کارمراوُر را نام برد که در آشتاراک ارمنستان واقع است. از دیگر کلیساهای ارمنی سدههای پنجم تا هفتم میلادی باید کلیسای سنت هریپسیمه و کلیسای سنت گایانه را نام برد.
کلیسای کارمراوُر
کلیسای سنت هریپسیمه
کلیسای سنت گایانه
کلیسای زوارتنوتس
کلیسای زوارتنوتس
کلیسای جامع اچمیادزین
در زمان پادشاهی دودمان باگراتونی فعالیتهای ساختمانی رشد فراوانی یافت. به گونهای که شهر آنی باستانی پایتخت حکومت به شهر هزار و یک کلیسا مشهور گردید. در آن عهد شاه گاگیک یکم معمار بزرگی در خدمت داشت که نامش تردات بود. دولت بیزانس این معمار بزرگ ارمنی را برای مرمت گنبد کلیسای اعظم ایاصوفیه خواست.
معماران سده دهم و سدههای بعد همیشه از نمونههای کهنه پیروی نمیکردند و گاهی نیز به شیوههای پیشرفتهای روی میبردند. در این دوران بناهای شگرفی برپا گردید مانند صومعه تاتو در استان سیونیک (بنا شده در ۸۹۵ تا ۹۰۶ میلادی)، صومعه ساناهین (بنا شده در سدههای ۱۰ تا ۱۲ میلادی) و صومعه هاقپات (بنا شده در سده دهم میلادی)، در شمال ارمنستان این بناها شامل حجرههایی برای دیرنشینان، کتابخانه، غذاخوری، برج ناقوس و چند نمازخانه بودند.
صومعه تاتو
صومعه هاقپات
صومعه ساناهین
کلیسای آختامار از کلیساهای مشهوری است که در سده دهم ساخته شدهاست. این کلیسا در جزیره آختامار واقع در دریاچه وان است که امروز در ارمنستان غربی قرار دارد، کلیسای یاد شده را «مانول» معمار مشهور ارمنی در سالهای ۹۱۵ تا ۹۲۱ میلادی ساختهاست و دارای گنبد مرکزی و چهار محراب است.
با تجربیات چند سده معماری ارمنی ایجاد ساختمانهای سنگین و استوار دو یا سه طبقه نیز رواج یافت. از نمونههای بارز اینگونه کلیساها؛ نماز خانه نوراوانک است. صومعه گغارد به صورت سالن گنبددار است و در سده چهار میلادی بنا شدهاست.
نوراوانک
صومعه گغارد
با پیشرفت بازرگانی ترانزیتی در زمان حکومت باگراتونیان بر ارمنستان و دورههای بعد ساختن کاروانسراها در مسیر راهها رواج یافت. اینها عمدتاً تالار سه دالانه شبیه بازیلیکا هستند که سقفی یکپارچه آنها را میپوشاند. در دیوارها پنجرهای تعبیر نشده اما هوا و نور از روزنهای در سقف به داخل بنا نفوذ میکند.
کلیسای سرکیس مقدس
معماری ارمنی یکی از برجستهترین انواع معماری مسیحی است و در طی سدهها گواه انواع ابتکارات ساختمانی شدهاست که در ساختمانهای گنبددار سنگی به شیوههای اصیل به کار رفتهاند. ارمنستان که در مسیر راههای شرق و غرب قرار داشت از همه شیوههای رایج پیرامون خود برخوردار شد ولی آنها را ابتکارات خویش به گونهای اصیل و بدیع و محلی درآورد.
با مدارکی که در دست است به خوبی مشهود است که معماری ارمنستان اثر فوقالعادهای بر معماری سدههای میانی اروپا داشتهاست.
مهمترین سهمی که ارمنستان طی قرون پس از گرویدنش به دین مسیح در پیشرفت تمدن و فرهنگ داشتهاست در زمینه معماری است که همیشه درستترین مظهر فکر و روح یک ملت و یک عصر است. در همینه زمینه است که ملت ارمنی نقش واسط و رابط بین شرق و غرب را به بهترین نحو بازی کردهاست.
این سهیم بودن ارمنستان در پیشرفت فرهنگ و هنر توسط مورخ و هنرشناس اتریشی «ژوزف استرزیگوسکی» به خوبی نشان داده شده و او یکی از آثار مهم خود را به معماری ارمنستان و به روابط آن با اروپا اختصاص دادهاست. در این اثر که نویسنده آن را پس از یک سفر تحقیقی طولانی به ارمنستان در سال ۱۹۱۳ میلادی نوشته و در آنجا «توروس تورامانیان» معمار برجسته ارمنی که کمکهای مفید و شایانی به او کردهاست، ثابت نموده که معماری مسیحی خاورزمین تا ظهور معماری رومی در قرن یازدهم در مغرب زمین بر معماریهای دیگر مسیحی برتری داشته این برتری را مدیون ارمنستان بودهاست. او میگوید که اصل و مبدأ معماری مسیحی مشرق زمین را باید در ارمنستان جستجو کرد؛ و نیز اظهار داشتهاست که در تحقیقاتش دربارهٔ هنر مسیحی «برای نخستین بار در ارمنستان زمین سفت و ثابتی زیرپاهای خود حس کردهاست.»[۳]
در امپراتوری روم و در قسطنطنیه این کلیساها به ویژه از معماری عهد باستان الهام گرفتهاند. اغلب کلیساها طی مدت درازی به همان شکل باستانی که به سبک بازیلیکا معروف است بودند و به همان سبک هم باقی ماندند، و تنها در پایان سده چهارم و آغاز سده پنجم بود که بعضی شکلها و تکنیکهای تازه پیدا شد، از جمله میتوان از آن میان به سبک گنبد چهار گوش و کلیسای با طرح مرکزی و سبک بازیلیکا گنبد دار و به سبکهای دیگر که انقلابی در معماری مسیحی پدیدآورده و موجب پیدایش سبک تازهای به نام سبک معماری روم شرقی شده و در طول سدهها بر هنر مذهبی حاکم بودهاند اشاره کرد.
ژوزف استرزیگوسکی در کتاب «هنر معماری در ارمنستان و در اروپا»، نشان دادهاست که معماری مسیحی قسمتی از ابداعات و ابتکارات خود را به ارمنستان مدیون است. او متذکر شدهاست که ارمنستان و ایران برای معماری جهان مسیحیت همان نقش را داشتهاند که یونان برای معماری جهان باستان ایفا کردهاست. ارمنستان که در ارتباط دایم با ایران غیر مسیحی و با معماری ایرانی بوده و میدیدهاست که ایران از سدها پیش گنبد میساخته، گنبدی که شکل آن با مذهب زرتشتی و با نیایش آفتاب بی ارتباط نیست، این گنبد سازی را از او اقتباس کردهاست؛ و از آنجا که ارمنستان نخستین کشور خاور زمین بوده که به مذهب مسیحیت گرویده و آن را دین رسمی خود قرار دادهاست یکی از کشورهایی بوده که در اسرع وقت کلیسا سازی در آن رواج فوقالعادهای یافتهاست. به شرحی که «فلیکس تکسیه» نوشتهاست: .mw-parser-output blockquote.templatequote{margin-top:0}.mw-parser-output blockquote.templatequote div.templatequotecite{line-height:1em;text-align:right;padding-right:2em;margin-top:0}.mw-parser-output blockquote.templatequote div.templatequotecite cite{font-size:85%}
«تأثیری که مسیحیت بر معماری ارمنستان اعمال کردهاست به نظر همچون یک الهام ملی میآید.»[۴]
به طوری که شارل دی یل در شرح نتیجهگیریهای استرزیگوسکی بیان میکند در معماری ارمنستان در طول این دوران شکوفایی قابل تحسینی مشاهده میشود که از سده پنجم از سبک بازیلیکا طاق دار گرفته خواه با یک رواق یا صحن و خواه با سه رواق، تا سده هفتم پیش میرود، لیکن بخصوص سبکهای مختلف با گنبد چهارگوش یا طرح مرکزی (زنترال باو)، در آنها میتوان یافت. از ترکیب و اختلاط سبک رواق طاق دار و سبک با گنبد یک رشته شکلهای تازه از قبیل سه صدفی و بازیلیکا گنبددار و طرح به شکل صلیب یونانی و تک رواقی با گنبد به وجود میآید.
همان گونه که استرزیگوسکی اشاره میکند، تمامی این ابداعات در دورانی صورت گرفت که خط ارمنی به وجود آمده و ضمناً این ابداعات در زمینه هنر هم نشان دهنده پیروزی عامل ملی هستند و هم مبین رهایی از نفوذ یونانی که تا به آن دم بر ارمنستان چیره بودند.
استرزیگوسکی مینویسد:
«از ارمنستان بود که گنبد سازی به قسطنطنیه و یونان و کشورهای بالکان آمد و سپس به ایتالیا و جنوب فرانسه سرایت کرد و از آنجا به شمال اروپا رسید؛ و نیز ارمنستان بود که از سدههای پنجم و ششم میلادی به بعد سبکهای بهترین بناهای تاریخی رم شرقی را به آن کشور الهام بخشید. این شاهکار معماری منحصر به فرد با آن گنبد زیبایش که با آن مهارت و جسارتی که در تکنیک ساختمان آن بکار رفتهاست انگار به روی زمین پایهگذاری نشده بلکه آن را از بالای آسمان به پایین معلق کردهاند به نظر استرزیگوسکی یک کلیسای تمام عیار ارمنی است.»[۵]
شارل دی یل مینویسد:
«همه میدانند سازندگان و معماران ارمنی در همه ادوار هنرمندانی بودهاند که مهارت و لیاقتشان نظیر نداشتهاست. از آنجا که در یک کشور پر سنگ زندگی میکردهاند هنر مجسمهسازی و اندازهگیری هندسی اجسام را با مهارت خاصی بسط و توسعه دادهاند؛ و از آنجا که سفر کنندگان خستگی ناپذیری هم بودهاند برای کسب معلومات و هنر آموزی به همه جا میرفته و از طرفی شیوههای کار خود را به همه جا به نقاط دور اشاعه میدادهاند.»[۶]
فرمانروایان کشور ارمنستان باگراتونی، قسمت بیشتر درآمدی را که از نعمت و برکت آبادانی کشورشان بدست میآوردند صرف ساختن بناها میکردند. در آنی با دیدن کلیسای جامع آنی ساخته شده توسط معمار معروف تِردات، میتوان این شکوفایی باشکوه ساختمان را تماشا و تحسین کرد.
گذشته از مجموعه بناهای ستایش انگیز آنی باید از کلیسای آختامار، واقع در جزیرهای به همین نام را اشاره کرد.
کلیسای جامع آنی
کلیسای آختامار یا صلیب مقدس
بنا به گفته «شارل دی یل»، این شکوفایی قابل تحسینی که در بناهای تاریخی و مذهبی ارمنستان دیده میشود گواه بر آن است که معماری ارمنی در فاصله بین سده نهم و سده دوازدهم چه از نظر تنوع طرحها و شکلها و چه از لحاظ هنر و ظرافتی که در ساختمان بناها بکار رفتهاست ترقی حیرتانگیزی کرده، و بناهای ساخته شده در آن فاصله زمانی مجموعه کاملاً خاصی را تشکیل میدهند که از هر جهت در خور توجه بسیار است. این شکوفایی فرضیه اوژن ویوله لودوک را کاملاً تأیید میکند که مصراً معتقد بود بین هنرهای سدههای وسطی و روح ملتهایی که این هنرها در بین آنان بسط و توسعه مییافت هماهنگی کامل وجود داشتهاست.
«ویلیام ویگرام» مینویسد:
«شهر آنی نشان میدهد که ارمنیان قادر بودهاند شکلهای معماری اصیلی را که خاص خودشان بودهاست بسط و توسعه بدهند. در کارهای آنان بناهای بسیار بزرگ دیده نمیشود، لیکن ویژگی و جالب بودن سبک ارمنی این دوران مسلماً در این واقعیت است که توانستهاند بناهای با ابعاد متوسط را هم طوری بسازد که بیننده را تحت تأثیر عظمت خود قرار بدهند و به بناهای متوسط الحجم هم احساس ارج و عظمت ببخشند.»[۷]
این احساس حجم در داخل کلیساها است. استرزیگوسکی مینویسد:
«داخل ساختمانهای ارمنیان میتوانند به عنوان نمونه هنر تأثیر بخشیدن در بیننده و دیدار کننده در نظر گرفته شوند، و او را به تفکر وادارند، و بدیهی است که این تأثیر را نه با غنی بودن تزئینات یا با سبکهای تزیینی بلکه با تأثیر تودهها و حجمها و با کیفیت استفاده از فضا با رعایت تناوب سایه و روشن میبخشند.»[۸]
«اُرمانده دالتون» مینویسد:
«در این شکی نیست که ارمنیان هم از نظر فکر و فرهنگ و هم از دید هنری مردمان با قریحه و استعدادی بودهاند. معماری آنان از نظر قدرت و صلابت و حسن استفاده از تودههای مصالح و همچنین از لحاظ ناب بودن شکلهای ساختمانیش قابل توجه است.»[۹]
«جی ابرسل» چنین اظهار عقیده میکند:
«ارمنیان با همه رنجها و ناملایمتها که متحمل شدهاند معماری اصیل و درخشانی بوجود آوردهاند، هنری که براستی میتوان آن را ملی نامید. بناهای آنان با خاصیت منظم بودن و محکم بودن انسجام ممتازند، بنا با حجم خود آدم را تحت تأثیر قرار میدهد و از آن احساسی قوی از استحکام و وقار و عظمت به دل مینشیند.»[۱۰]
«شارل دی یل» مینویسد:
«خطوط قابل توجهی در این شکلها به چشم میخورد. گنبد از بیرون منظره خاصی دارد. برقسمت استوانهای بنا که کثیرالاضلاع است و نسبتاً بلند، بامی قرار دارد بشکل هرمی بسیار مرتفع که گنبد را از نظر پنهان میدارد و خود همچون برجی حقیقی در وسط بنا قد برافراشته است. محرابها از بیرون جلوخان ساختمان هیچ برجستگی نشان نمیدهند و فقط با درزهای مثلثی شکل نسبتاً عمیقی مشخص شدهاند که در ضخامت دیوار حفر شدهاند. از درون قوس بیش از حد با جرزهای مجهز به شبکهای از ستونهای چهارگوش یا معمولی بکار رفتهاست. تزئینات دیوارهای بیرونی هم کمتر از درون بنا جالب و تماشایی نیست، و طاقهای تیره باریک و بلند آنها را زینت میدهند. حجاریهای تزئینی پیچ در پیچ آنها را میپوشانند. آن صلیب عظیم کلیسا بطور کلی در محراب افراشته میشود؛ و بالاخره در فن و تکنیک کار، مشاهده میشود که منحصراً سنگتراش بکار رفتهاست. خود آن بامهای بلند مخروطی با ورقههای سفال مانندی از سنگ پوشیده شدهاند.»[۱۱]
مهندس معمار سینان
مهندس معمار میهران مِسروبیان
آرامگاه خانواده بالایان در استانبول (اسکودار)
مهندس معمار آرمن حقنظریان
مهندس معمار مارکار گالستیانس
مهندس معمار آودیس اوهانجانیان
مهندس معمار پل آبکار
ایستگاه راهآهن صابونچی در سال ۱۹۲۷ توسط نوکوقایوس بایِو، در باکو
ساختمان انستیتو فیزیوتراپی ساخته شده در سال ۱۹۲۹ توسط مهندس معمار گابریل دِر-میکلیان، در شهر باکو
آپارتمان ۷ طبقه در شهر باکو که مالک آن یک ارمنی به نام میرزابکیان بود. توسط مهندس معمار وارطان سارکسیان ساخته شدهاست.
نوسازی کردن کاخ اسماعیلیه در سال ۱۹۱۸ توسط مهندس معمار وارطان سارکسیان صورت گرفت
کاخ ریاست جمهوری حیدر علیاف طرح و ساخت آن برعهده مهندسان ارمنی به نامهای: ملیک سدکوف، توروسیان، تووماسیان و آوانس بود.
ساختمان واشینگتن ماریوت واردمَن پارک، مهندس معمار میهران مِسروبیان
بنای یادبود نبرد سارداراباد، مهندس معمار، رافائل اسرائیلیان
میدان جمهوری، ایروان، مهندس معمار آلکساندر تامانیان
اُپرا تئاتر ایروان، مهندس معمار آلکساندر تامانیان
خانه اُپرا به نام سوریا در شهر استانبول، مهندس معمار گِغام گاوافیان
مسجد سلیمانیه، مهندس معمار، معمار سینان
مسجد شاهزاده (استانبول)، مهندس معمار، معمار سینان
قصر بِیلَربِی اثر معروف مهندس معمار، سارکیس بالیان
قصر کوچوکسو اثر معروف مهندس معمار، نیکوقوس بالیان
کاخ دلمهباغچه، اثر معروف مهندس معمار، کاراپِت آمیرا بالیان
برج ساعت تبریز، اثر معروف مهندس معمار، آودیس اوهانجانیان
میدان حسنآباد (تهران)، اثر معروف مهندس معمار، لوون تادوسیان
کاخ مرمر، اثر معروف مهندس معمار، لوون تادوسیان
تالار وحدت، اثر معروف مهندس معمار، اوژن آفتاندلیانس
کلیسای سرکیس مقدس، اثر معروف مهندس معمار، اوژن آفتاندلیانس
کاخ دادگستری تهران، اثر معروف مهندس معمار، گابریل گورکیان
باشگاه افسران وزارت جنگ، اثر معروف مهندس معمار، وارطان هوانسیان
جمهوری آذربایجان • اردن • ارمنستان • ازبکستان • اسرائیل • افغانستان • امارات متحده عربی • اندونزی • ایران • بحرین • برونئی • بنگلادش • بوتان (کشور) • پاکستان • تاجیکستان • تایلند • ترکمنستان • ترکیه • تیمور شرقی • چین • روسیه • ژاپن • سریلانکا • سنگاپور • سوریه • عراق • عربستان سعودی • عمان • فیلیپین • قبرس • قرقیزستان • قزاقستان • قطر • کامبوج • کره جنوبی • کره شمالی • کویت • گرجستان • لائوس • لبنان • مالدیو • مالزی • مصر • مغولستان • میانمار • نپال • ویتنام • هند • یمن
آبخاز • اوستیای جنوبی • تایوان (جمهوری چین) • فلسطین • جمهوری ترک قبرس شمالی • قرهباغ
جزیره کریسمس • جزایر کوکوس • ماکائو • هنگ کنگ
کلیسای سرکیس مقدس (به ارمنی: Սուրբ Սարգիս Եկեղեցի) تبریز در خیابان شریعتی جنوبی و در محلهٔ لیلاوا و در کوچهٔ بارون آواک قرار دارد.این کلیسا به یاد کلیسای سرکیس آذرشهر ساخته شدهاست.
سرکیس مقدس نام کلیسایی است که در سال ۱۸۲۱ میلادی به وسیلهٔ شخصی به نام پطروسیان در محله بارون آواک تبریز ساخته شدهاست. بنا در سال ۱۸۴۵ تجدید یافته و سبک معماری آن ارمنی است. این کلیسا نیز به شکل صلیب ساخته شده و سه درب از سوی شمال، شرق و جنوب به آن باز میشود. در مدخل شرقی آن قبری وجود دارد که متعلق به کشیشی به نام هاکوپ قاراپتیان میباشد. بنای کلیسا سنگی و گنبدهای آن آجری است. در داخل کلیسا چهار ستون آجری با پایههای عریض سنگی، علاوه بر اینکه گنبد بزرگ وسطی و طاقهای متعدد سقف را نگهداشتهاند، محراب و نماز گاههای فرعی را نیز از تالار اجتماعات جدا کردهاند. در بیرون کلیسا در پای دیوار شرقی حیاط، یک بنای یادبود سنگی ساخته شدهاست. این بنا برای یاد بود کشته شدگان ارمنی ساخته شدهاست و طرح و حجاری بدیعی دارد. در کنار این یادبود سنگ نبشتههای مرمرین متعددی در پای همان دیوار پهلویی نهاده شده استا که همه متعلق به قبور کشتگان و بزرگانی از ارامنهاست که اغلب آنها در قرن ۱۹ در گذشته و در حیاط این کلیسا مدفون گشتهاند.
مختصات: ۳۸°۰۴′۳۶″شمالی ۴۶°۱۶′۴۸″شرقی / ۳۸٫۰۷۶۶°شمالی ۴۶٫۲۸۰۰°شرقی / 38.0766; 46.2800
استان آذربایجان شرقی یکی از استانهای ایران است که در منطقه آذربایجان ایران واقع شده و زمان حکومت پهلوی آذربایجان خاوری نامیده میشد. این استان بزرگترین و پرجمعیتترین استان ناحیهٔ شمال غربی ایران (آذربایجان) محسوب میشود. استان آذربایجان شرقی از سمت شمال به جمهوریهای آذربایجان و ارمنستان، از سمت غرب و جنوب غرب به استان آذربایجان غربی، از سمت شرق به استان اردبیل و از سمت جنوب شرق به استان زنجان محدود شدهاست. این استان دارای آب و هوای سرد کوهستانی بوده و کلّ محدودهٔ استان را کوهها و ارتفاعات تشکیل دادهاند. مساحت استان آذربایجان شرقی ۴۵٬۴۹۱ کیلومتر مربع است، این استان، یگانه استان ایران است که با ارمنستان هممرز است و همچنین تنها استان کشور است که هم با خاک اصلی جمهوری آذربایجان و هم با جمهوری خودمختار نخجوان که برون بومی متعلق به جمهوری آذربایجان است، مرز مشترک دارد.
این استان محل اتصال دو رشته کوه مهم و اصلی کوههای ایران، یعنی البرز و زاگرس است و بلندترین نقطهٔ آن، قلهٔ کوه سهند است. مرکز استان آذربایجان شرقی، کلانشهر تبریز است. از شهرهای مهم و اقماری این استان میتوان به مراغه، بناب مرند، اهر و میانه اشاره کرد. آذربایجان شرقی رتبهٔ اول صادرات غیرنفتی در کشور را داراست.[۲] همچنین این استان امنترین و کمجرمترین استان ایران بهشمار میرود.[۳]
استان آذربایجان شرقی در گذشته بخشی از سرزمین تاریخی ماد بوده که به «ماد کوچک» شهرت یافته بود. در زمان حکمرانی اسکندر مقدونی بر ایران در ۳۳۱ سال پیش از میلاد، شهربان منطقهٔ ماد کوچک که سرداری بهنام «آتورپات» یا «آتروپاتن» بوده، علیه اسکندر قیام کرده و با انعقاد پیمانی دست یونانیان را از آذربایجان کوتاه ساخت. اسکندر مقدونی نیز آتروپات را به شرط پیروی از امپراتوری او، در این منطقه باقی نگه داشت.[۴]
جانشینان اسکندر پس از مرگ وی به جنگ و نزاع با یکدیگر پرداختند و در همین دوران بود که آتروپات حاکم منطقهٔ ماد کوچک شد. بنا به روایاتی تأیید نشده نام این منطقه نیز بهجهت تقدیر از زحمات وی در مقابل بیگانگان به «آتروپاتگان» معروف شد.[۴]
کلیسای سرکیس مقدس
با حمله مغولان و با ورود هلاکوخان، آذربایجان مرکز شاهنشاهی مغولان از خراسان تا شام شده بود. پس از مغولان، خاندان ترکهای قره قویون لوها و آق قیون لوها بر این منطقه تسلط یافتند. در زمان صفویه، شاه اسماعیل اول شهر تبریز را پایتخت ایران اعلام کرد.
در دوران حکومت قاجاریان بعد از فتحعلیشاه قاجار، شهر تبریز ولیعهد نشین شد و به این ترتیب ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه ،محمدعلی شاه واحمدشاه دوران ولایت عهدی خود را در این شهر گذراندند. رضاخان در سال ۱۳۰۰ سیطره حکومت مرکزی ایران را بر این منطقه برقرار کرد. با شروع جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۰، نیروهای شوروی وارد آذربایجان شدند. این نیروها در اردیبهشت ۱۳۲۵ به دنبال طرح مسئله آذربایجان در سازمان ملل متحد، آذربایجان را تخلیه کردند.[۵]
در سال ۱۳۱۶ که ایران به ده استان تقسیم شده بود، بخش اعظم این استان از جمله تبریز به همراه استان اردبیل و شهرستان آستارا، استان سوم (به مرکزیت تبریز)را تشکیل میدادند. شهرستان مراغه و بعضی شهرستانهای پیرامون کنونی اش بخشی از استان چهارم (به مرکزیت ارومیه)بودند. شهرستان مراغه و شهرستانهای پیرامون کنونی اش بعدها به این استان ملحق گردیدند، اما شهرستان آستارا در ۱۳۳۹ از آذربایجان شرقی جدا و به گیلان ملحق شد، استان اردبیل نیز تا سال ۱۳۷۲ بخشی از آذربایجان شرقی بود که در این سال از این استان جدا و به استانی مستقل تبدیل گردید.
استان آذربایجان شرقی به دلیل وسعت زیاد دارای آب و هوای متنوع میباشد بهطوریکه بیشترین دمای ثبت شده در شهرهای میانه و جلفا میباشد که مردم این شهرها دمای ۴۵ + درجه بالای صفر را تجربه کردهاند و همچنین کمترین دمای ثبت شده در استان و در کلیه شهرهای ایران مربوط به بستان آباد با دمای ۴۶ – درجه زیر صفر میباشد. میانگین بارندگی سالیانه ۲۵۰ الی ۳۰۰ میلیمتر میباشد.[۶]
استان آذربایجان شرقی با ۴۵٬۴۸۱ کیلومتر مربع مساحت، حدود ۲٫۸ درصد از وسعت کل ایران را به خود اختصاص دادهاست. این استان در شمال غرب کشور و بین مدارهای ۳۶ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۲۶ دقیقهٔ عرض شمالی و نصفالنهارهای ۴۵ درجه و ۵ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۲۲ دقیقهٔ طول شرقی جای گرفتهاست.[۷]
رود ارس حدود شمالی آن را با جمهوریهای آذربایجان، ارمنستان و ایالت خودمختار نخجوان مشخص میکند. رود قطور و آبهای دریاچه ارومیه حدود غربی آن با استان آذربایجان غربی است.[۸]
استان آذربایجان شرقی ۲۰۰ کیلومتر با جمهوری آذربایجان و ۳۵ کیلومتر با ارمنستان در حالی از سمت شمال مرز مشترک دارد که تنها استان ایران است که با ارمنستان همسایه است. این استان همچنین ۴۲۰ کیلومتر با استان آذربایجان غربی از سمت غرب و جنوب غرب، ۴۰۰ کیلومتر با استان اردبیل از سمت شرق و ۱۴۵ کیلومتر با استان زنجان از سمت جنوب هممرز است.[۷]
استان آذربایجان شرقی از هفت واحد کوهستانی تشکیل یافتهاست. رشتهکوه اَرَسباران یا قرهداغ شمالیترین این واحدها بوده که از دیوانداغ آغاز شده و به درهٔ رود درهرود منتهی میگردد. رشتهکوه قوشهداغ که از جنوب قرهداغ شروع شده و به سبلان ختم میشود. تودهٔ آتشفشانی سبلان که ۴۸۱۱ متر ارتفاع داشته و مرز مشترک میان استانهای آذربایجان شرقی و اردبیل محسوب میشود. رشتهکوههای میشو و مورو که از غرب استان (مرند) آغاز شده و به ارتفاعات عون بن علی (عینالی) و شبلی منتهی میشوند که مرتفعترین قله آن قله علی علمدار با ارتفاع حدود ۳۲۰۰ متر در مرند میباشد. رشتهکوه بزقوش که با ۳۳۰۳ متر ارتفاع، مرز بین شهرستانهای میانه-سراب و سراب-بستان آباد بهشمار میرود. تودهٔ آتشفشانی سهند در جنوب تبریز در محدودهٔ شهرستان بستان آباد که ۳۷۰۷ متر ارتفاع دارد. رشتهکوه اربط (تخت سلیمان) که از دامنههای جنوبی سهند شروع شده و به سمت جنوب امتداد مییابد.[۷]
زبان بومی استان آذربایجان شرقی، ترکی آذربایجانی میباشد. همچنین جمعیت اندکی از مردم تات نیز در استان آذربایجان غربی زندگی میکنند که به زبان تاتی صحبت میکنند.[۹]
[۱۰]
[۱۱]
مردم این استان آذری هستند. جمعیت اندکی از قوم تات نیز در استان آذربایجان غربی زندگی میکنند که از مراکز زندگی آنها میتوان به روستای کرنگان از توابع شهرستان ورزقان، چند روستا در بخش خاروانا، میشهپاره، ونستان و دهستان حسنو و روستاهای خوی نرآو، رزین و کلاسور در بخش ارسباران اشاره کرد.[۹]
[۱۰]
[۱۱]
طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونهگیری شد در این استان به قرار زیر بود:
دین اکثریت مردم این استان اسلام و مذهب شیعه می باشد. همچنین اقلیتی از مردم نیز پیرو دین یارسان و مسیحیت میباشند.
[۱۳]
بر پایهٔ سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت استان آذربایجان شرقی در این سال بالغ بر ۳٬۹۰۹٬۶۵۲ نفر بوده که نزدیک ۵ درصد از جمعیت کل ایران را به خود اختصاص دادهاست. بر همین اساس، ۱٬۹۸۹٬۴۰۰ نفر مرد و ۱٬۹۰۲٬۲۵۲ نفر زن در قالب ۱٬۲۲۳٬۰۲۸ خانوار ساکن این استان بودهاند.[۱۴] جمعیت استان در مقایسه با سال ۱۳۹۰ نزدیک به ۴/۸۹ درصد افزایش یافتهاست.
در سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی، تبریز با جمعیتی بالغ بر ۱٬۷۷۳٬۰۳۳ نفر، پرجمعیتترین و چاراویماق با جمعیتی بالغ بر ۳۱٬۰۷۱ نفر، کمجمعیتترین شهر استان آذربایجان شرقی بودهاست.[۱۴] از جمله شهرهای پرجمعیت استان علاوه بر مرکز استان میتوان به شهرهای مراغه، مرند، اهر، میانه و سراب اشاره کرد.
تعداد آبادیهای استان در سال ۹۰ دو هزار و ۷۳۱ آبادی و ۲۰ آبادی استان خالی از سکنه هستند.
استان آذربایجان شرقی به جهت تمرکز صنایع بزرگ تولیدی در شهر تبریز، از قطبهای مهم صنعتی در سطح ایران بهشمار میرود.
از دیگر شهرهای صنعتی استان میتوان به شهرهای شبستر (رتبه دوم صنعت آذربایجان شرقی پس از تبریز)، بستان آباد (اوجان)، مرند، مراغه، میانه ،بناب و جلفا اشاره کرد.
با ثبت جهانی نشان جغرافیایی تابلوفرش سردرود، در سازمان جهانی مالکیت فکری WIPO، این کالای هنری در کشورهای عضو معاهده لیسبون برای ثبت و حمایت در مورخه ۱۶ دی سال ۹۵ معرفی شد در این شهرنرخ بیکاری در حد صفر میباشد.
شهر اسکو مرکز اصلی تجمع کارگاههای چاپ باتیک یا چاپ کَلاقهای و قطب اصلی این هنر-صنعت در کشور محسوب میشود.
شهر اهر به عنوان پایتخت ورنی ایران در سال ۹۵ برگزیده شد.
در استان آذربایجان شرقی ۴۳۴۲ کارگاه تولیدی فعالیت میکنند که این تعداد شامل ۸۳۲ کارگاه صنعتی بوده که این استان از این لحاظ، ۵٫۹۹ درصد از کل کارگاههای صنعتی ایران را به خود اختصاص دادهاست. در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، ارزش مواد تولیدی کارگاههای مذکور ۳۳۶۱٫۸ میلیارد ریال و ارزش سرمایهگذاریهای انجامشده در آنها ۲۴۵۱٫۳ میلیارد ریال بودهاست.
صنایع مختلفی از قبیل صنایع شیمیایی، ماشینآلات و تجهیزات، محصولات کانی غیرفلزی، مواد غذایی، آشامیدنی و دخانیات، نساجی، پوشاک، چرم و کفش در شهر تبریز مشغول فعالیت هستند که از مهمترین آنها میتوان به آجر آذربایجان، بافندگی لایکو، بلبرینگسازی ایران، پالایشگاه تبریز، پتروشیمی تبریز، پشم تبریز، پیستونسازی ایران، تختخواب فروزان، تخته فشاری و فورمیکاسازی، تراکتورسازی ایران، ترموپلاست، چرمسازی تبریز، کفش آقایی، حوله برقلامع، خانهسازی ایرداک، لیلاند دیزل، درمن دیزل، هاکسیران دیزل، ایدم، ریسندگی پشمینه تبریز، سیمان صوفیان، آذریت، شیر پاستوریزه، کبریتسازی توکلی، کبریتسازی ممتاز، گچ آذربایجان، ماشینسازی تبریز، پمپیران، موتوژن، موکت تبریز، نساجی تبریز، نوشابهسازی پپسیکولا، نوشابهسازی کوکاکولا و نیروگاه بزرگ حرارتی در تبریز فعالیت میکنند.
[۱۵]
فهرست جاذبههای طبیعی استان آذربایجان شرقی:[۱۶]
●رودخانه چکی چای شهر مهربان
•رودخانه تلخه رود شهرمهربان(شورسو)
•باغات میوه مهربان(سوما باغی)
•ارتفاعات کوه نرمیق مهربان(ارتفاع۳۱۰۰متر)
فهرست جاذبههای تاریخی استان آذربایجان شرقی:[۱۶]
کوه الاداغلار اهر
سبحان محمدی نانساء
[۱۷]
پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۵
«جمعیت و خانوار شهرستانهای کشور به ترتیب استان بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵»
«جغرافیای استان آذربایجان شرقی»
،نتایج آمارگیری نیروی کار پاییز 92
دولت عِلّیهٔ ایران یا ممالک محروسه ایران یا ایران قاجاری نام دولتی است که از سال ۱۱۷۵ تا ۱۳۰۴ بر ایران به مدت حدود صد و سی سال فرمان راندند و دودمان قاجار بر آن حاکم بود. بنیانگذار این کشور، آقامحمدخان قاجار است. او پس از فتح قفقازیه و سرکوب کلیه امراء و حکام داخلی در تهران مستقر شد و آن را دارالخلافه نامید. آشنایی با تمدن غرب و معاهدههای مهم موجب آغاز انقلاب مشروطه شد. بعداز انقلاب مشروطه که در زمان مظفرالدین شاه انجام شد، محمدعلی شاه پادشاه بعدی، با آن مخالفت کرد و مجلس را به توپ بست. کشمشهای داخلی و خارجی موجب ناآرامی در مملکت شد و آخرین پادشاه قاجار، احمدشاه قاجار بود که در سال ۱۳۰۴ برکنار شد و رضاشاه پهلوی شاه ایران شد.[۶]
پس از شورش افغانها و فروپاشی حکومت صفویه، شاه تهماسب دوم – پادشاه آواره صفوی – پس از مدتی به مازندران گریخت و فتحعلیخان قاجار خدمت وی را پذیرفت. فتحعلی خان قاجار سردار سپاه تهماسب دوم شد و در حقیقت تهماسب بازیچهای در دست فتحعلی خان بود. اما با پیوستن نادر به سپاه تهماسب، فتحعلی خان مقام پیشینش را از دست داد و در مشهد به تحریک نادر کشته شد.
پس از فتحعلی خان، پسر دوازده سالهاش محمدحسن خان قاجار جای او را گرفت؛ ولی نادر شاه افشار در زمان حکومتش برای جلوگیری از به قدرت رسیدن محمدحسن خان که در هنگام قتل پدر ۱۲ سال بیش نداشت یوخاریباشها که ساکنین بالادست رود گرگان بودند را به حکم رانی منصوب کرد تا بدین ترتیب با ایجاد شکاف و چندگانگی میان طوایف قاجار، نگران ناآرامیهای داخلی نگردد و آشاغی باشها زیر نظر حکومت ایشان گردند.
پس از مرگ نادر شاه در سال ۱۱۲۶ هجری خورشیدی، طایفه قاجارهای استرآباد به سردمداری محمدحسن خان در پی بهدست آوردن پادشاهی برآمدند. اما در نهایت از کریم خان زند شکست خوردند و محمدحسن خان در نبرد با سپاه صادق خان زند کشته شد. فرزندان او از جمله آقامحمد خان و حسینقلی خان جهانسوز به عنوان گروگان در دربار زندیه نگهداری شدند. یک بار حسینقلی خان که از سوی کریم خان زند برای سرکوبی حاکم استرآباد فرستاده شده بود، در سمنان یاغی شد، ولی به دست زکی خان زند کشته شد.
هنوز مراسم خاکسپاری کریم خان (۱۱۹۳هجری قمری) پایان نیافته بود که سران حکومت برای کسب قدرت به کشمکش پرداختند. سرانجام در سال ۱۲۰۳ هجری قمری لطفعلی خان فرزند جعفرخان به قدرت رسید. شش سالی که لطفعلی خان به ظاهر قدرت را در دست داشت جز درگیری با مخالفان کار دیگری نداشت. در این دوران کشمکشهای داخلی زندیه باعث شده بود، سران ایل قاجار که در شمال ایران، نواحی گرگان و مازندران علیالخصوص در استرآباد نفوذ داشتند، به سوی گرفتن قدرت خیزبردارند و پس از آخرین درگیریهای بین لطفعلی خان و آقامحمدخان، خان قاجار به شیراز لشکرکشی کرد و پایتخت آخرین بازمانده دودمان زند را محاصره کرد.
کلیسای سرکیس مقدس
دو ماه محاصره، باعث کمبود مواد غذایی برای سربازان و چارپایان قجرها شد و آنها به ناگزیر به تهران بازگشتند. لطفعلی خان به خیال پیشگیری از حمله مجدد وی به کرمان لشکرکشی کرد تا بر آنجا مسلط شود و راه نفوذ خان قاجار را سد کند. اما وی در این حمله موفق نبود و به شیراز بازگشت. این شکست سیاسی آثار بدی در درون نظام زندیه گذاشت و برخی سران و قدرتمندان درون حکومت به دلیل عدم کفایت لطفعلی خان به فکر توطئه علیه وی افتادند.
سرانجام با لشکرکشی آقا محمدخان به شیراز، با نوعی حیله جنگی لطفعلی خان شکست خورد و به کرمان گریخت. آقا محمد خان در سال ۱۲۰۶ هجری قمری در عمارت کلاه فرنگی شیراز به تخت نشست. طی دو سال بعد میان این دو رهبر نبردهای پراکنده یی رخ داد تا لطفعلی خان سرانجام در ۱۲۰۸ بر کرمان مسلط شد. این خبر آقامحمدخان را برانگیخت که کار وی را یکسره کند؛ لذا در تابستان همان سال وی با لشکری مجهز به کرمان حمله برد و پس از نه ماه از محاصره شهر در حالیکه اردوی قاجار به شدت خسته شده بود و خان قاجار قصد مراجعه به تهران و دست بردار شدن از حکومت زندیه را داشت، با خیانت عدهای از داخل شهر کرمان و بازکردن یکی از دروازههای شهر و با شکست لطفعلی خان کرمان را تسخیر کرد و به کشتار و قتلعام مردم آن دیار پرداخت. بسیاری از مردم را کور کرد و عده زیادی را به طرز فجیعی به قتل رساند.
لطفعلی خان نیز که به بم گریخته بود توسط حاکم آنجا دستگیر و تسلیم آقا محمد خان شد. به دستور وی ابتدا لطفعلی خان را کور کرده و به طرز فجیعی به قتل رساندند. بدین سان سلسله زندیه به نقطه پایان خود رسید.
در زمان این دودمان حکومتهای استانی در مناطق گوناگون سرزمین ایران با جنگ یا مصالحه از میان رفتند و جای خود را به سامانهای فدرالی با تبعیت از دولت مرکزی دادند و «کشور» ایران به مفهوم مدرن برای اولین بار شکل گرفت. [نیازمند منبع] رنگها و ترتیب آنها در پرچم کنونی ایران در زمان زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار و در زمان صدارت امیرکبیر مدون گردید و برای اولین بار نیز در دوران صدارت امیرکبیر به سال ۱۸۴۹ در سفارت ایران در لندن پرچم شیر و خورشید ایران برافراشته شد.[۱۸]
همزمان با دوران حکومت قاجاریه که مصادف با اوج انقلاب صنعتی در اروپا بود، ایران با دنیای غرب آشنا گردید. بسیاری از دستاوردهای دنیای صنعتی همچون کارخانههای تولید انبوه، تولید الکتریسیته، چاپخانه، تلگراف، تلفن، چراغ برق، شهرسازی مدرن، راهسازی مدرن، خط آهن، سالن اپرا (که در ایران به سالن تعزیه تغییر کاربری داد) در کشورهای صنعتی بوقوع پیوسته بودند، بنابراین در ایران نیز تلاش گردید که مشابه آنها به اجرا گذاشته یا احداث گردد. تمامی اولین اقدامات در جهت مدرنیزاسیون با کوششهای عباس میرزا در تبریز آغاز شد اما به علت مرگ نابه هنگام وی عقیم ماند و بعدها امیرکبیر این اقدامات را در تهران پی گرفت.
مدرسه دارالفنون در زمان صدارت امیرکبیر، در هفت شعبه تأسیس شد و اولین مدرسهٔ جدید ایران بود. شاهزادگان قاجار نخستین دانشجویان دارالفنون بودند. در دارالفنون اصول علمی جدید و دانشهای مهندسی، پزشکی و فنون به جوانان آموزش داده میشد و بسیاری از معلمهای آن از اروپا و به ویژه از کشورهایی چون اتریش، اسپانیا، ایتالیا و فرانسه به کار گرفته شده بودند.[۷] اعزام اولین گروهها از دانشجویان ایرانی به اروپا جهت تحصیل در شاخههای پزشکی و مهندسی در زمان حکومت قاجاریه و توسط عباس میرزا انجام پذیرفت.
در طی قرارداد بازسازی ارتش ایران جهت مقابله با ارتش امپراتوری روس در زمان حکومت فتحعلیشاه قاجار و پس از قرارداد نظامی اش با ناپلئون امپراتور فرانسه بازسازی ارتش با روش مشق و تجهیز آن به جنگافزار نوین اروپایی آغاز شد. در دوره قاجاریه با همت و تلاش عباس میرزا و سپس امیر کبیر، سازمان ارتش ایران مجدداً به صورت منسجم و هماهنگی درآمد و ارتش ایران به ده تومان تقسیم شد که هر تومان متشکل از چهار تا یازده فوج و فرمانده هر فوج یک سرتیپ بود. بعد از شکست ایران از روسیه و تشکیل دیویزیون قزاق در ایران، بهطور کلی نیروی زمینی ارتش را بخشهای زیر تشکیل میدادند:
۱- قشون جنوب ایران
۲- دیویزیون قزاق
۳- بریگاد مرکزی
۴- نظام ایالات و ولایات
۵- قوای داوطلب شرقی
۶- ژاندارمری
۷- امنیه و قوای مشابه
۸- پلیس منظم
۹- پلیس ایالات و ولایات.[۱]
در زمان این سلسه و بعد از کشمکش بسیار بین شاهان قاجار و آزادی خواهان، جنبش مشروطه در ایران برپا شد و سرانجام ایران دارای مجلس (پارلمان) شد و بخشی از قدرت شاه به مجلس واگذار گردید. احمد کسروی مینویسد: «در زمان قاجار، ایران بسیار ناتوان گردید و از بزرگی و جایگاه و آوازه آن بسیار کاسته شد و انگیزه این بیش از همه یک چیز بود و آن اینکه جهان دیگر شده و کشورها به تکان آمده، ولی ایران به همان حال پیشین خود بازمیماند.».[۱۰] کسروی در ادامه میافزاید: «اینان خود کاری نمیکردند و دیگران را هم نمیگذاردند. در زمان محمدشاه میرزا ابوالقاسم قائم مقام وزیر کاردانی بود و به شایستگی کارها را پیش میبرد؛ ولی محمد شاه او را کشت و جایش را به حاجی میرزا آقاسی داد. در زمان ناصرالدین شاه میرزا تقی خان امیرکبیر به پیراستن و آراستن ایران میکوشید …، ولی ناصرالدین شاه او را کشت …، سپس هم حاجی میرزا حسین خان سپهسالار به کارهایی برخاست …، ولی ناصرالدین شاه او را نگه نداشت و مردم نیز ارج او و کارهایش را ندانستند».[۱۱] از اوائل پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار ناخشنودی مردم از ستم وابستگان حکومت رو به افزایش بود. تأسیس دارالفنون و آشنایی تدریجی ایرانیان با تغییرات و تحولات جهانی، اندیشه تغییر و لزوم حکومت قانون و پایان حکومت استبدادی را نیرو بخشید.[۸] کشته شدن ناصرالدین شاه به دست میرزا رضای کرمانی که آشکارا انگیزه خود را قطع ریشه ظلم و نتیجه تعلیمات سیدجمال الدین دانسته بود، کوشش بیشتر در روند مشروطه خواهی را سبب شد.[۹]
قراردادهای منعقد شده بین ایران و انگلستان در دوره قاجار یکی از رویدادهای مهم در آن زمان بوده است که آشنایی با آنها، باعث فهم بهتر
آن دوران می گردد.
اندکی پس از کودتای ۱۲۹۹ و قدرت گرفتن سردار سپه، احمدشاه به اروپا رفت. پس از خروج احمدشاه از ایران عوامل رضاخان، اندیشه الغای سلطنت و رئیسجمهور شدن سردار سپه را پیش آوردند که با مخالفت و مقاومت شدید برخی از سیاسیون، روحانیان و مردم، طرح جمهوری با شکست روبرو شد. پس از اعلام وفاداری سردار سپه به احمدشاه، وی به ایران بازگشت اما بار دیگر پس از نخستوزیری سردار سپه به اروپا رفت.
سرانجام سید محمد تدین نایب رئیس مجلس پنجم شورای ملی در روز ۹ آبان ۱۳۰۴ خورشیدی، لایحهای را به مجلس ارائه نمود که با تصویب آن توسط نمایندگان مجلس، احمد شاه از سلطنت خلع شد و حکومت موقت «در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملکتی به رضاخان پهلوی» سپرده شد و «تعیین تکلیف حکومت قطعی» به مجلس مؤسسان واگذار شد. سپس با تشکیل مجلس مؤسسان ی که سردار سپه ترتیب داده بود با از قدرت برکنار کردن آخرین «شاه» دودمان قاجار شاهنشاهی قاجاریان را به پایان رساند. در ۲۱ آذر ۱۳۰۴، سلطنت ایران به «رضا شاه پهلوی» واگذار شد. مراسم تاجگذاری رضاشاه در ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ انجام شد.
روز نهم آبان ۱۳۰۴ با تصویب ماده واحدهای در مجلس شورای ملی ایران، رسماً انحلال سلسله قاجار اعلام شد.
سرانجام در نهم آبان ۱۳۰۴، ماده واحدهای توسط سید محمد تدین، نایب رئیس مجلس شورای ملی که از هواداران رضاخان بود، به مجلس ارائه گردید که در آن، خلع قاجاریه از سلطنت و سپردن حکومت موقت به رضاخان خواسته شده بود. این ماده واحده در همان روزِ طرح، در مجلس تصویب شد.
۱۰ روز پس از خلع احمدشاه از سلطنت، سفیر انگلستان نزد رضاخان رفت و طی یادداشتی از سوی دولت انگلستان حکومت وی را به رسمیت شناخت. فردای همان روز نیز سفیر شوروی نزد رضاخان رفته و به رسمیت شناختن حکومت او را توسط دولت متبوعش اعلام کرد.
با این حمایت همهجانبه از سوی دولتهای بزرگ خارجی، رضاخان روز ۱۵ آذر ۱۳۰۴ مجلس مؤسسان را با نطق خود افتتاح کرد. این مجلس پس از یک هفته بحث، رضاخان را به پادشاهی ایران برگزید و سلطنت را در خانواده او موروثی کرد.
۲۲ آذر ۱۳۰۴، از سوی مجلس مؤسسان، سلطنت دایمی در ایران به رضاخان و خانواده اش واگذار شد. این واگذاری دو هفته پس از اعلام انقراض سلسله قاجار و به دنبال تشکیل جلسه و تغییر اصول ۳۶، ۳۷، ۳۸ و ۴۰ متمم قانون اساسی صورت گرفت. خبر این انتصاب، روز ۲۳ آذر توسط میرزا حسن خان مشارالملک وزیر خارجه وقت به تمام سفارتخانههای ایران ابلاغ شد.
۲. جلوگیری از لشکر کشی فتحعلی شاه به افغانستان
نزدیکانش به شکل وحشتناکی به قتل رسید.
۲. تلاش برای ایجاد روابط خارجی
۳. توجه به اماکن متبرکه و شعائر اسلامی
۲. تشکیل وزارت امور خارجه
۲. قتل گریبایدوف سفیر روس در تهران
۲. انعقاد قرارداد ننگین ترکمنچای
زمان محمدشاه به عراق تبعید شد و در آنجا از دنیا رفت.
۲. اصلاح امور مالی کشور
۳. مخالفت با سیاست های استعماری روسیه و انگلیس
کلیسای سرکیس مقدس
به قتل رسید.
۲. طغیان سالار الدوله
۳. انعقاد عهدنامه ارزنه الروم دوم با عثمانی
۲. خاتمه دادن به شورش سالار الدوله و باب
۳. انجام اصلاحات در زمینه های مختلف
۴. درپیش گرفتن نقش فعال در سیاست خارجی
کاشان به قتل رسید.
۲. ایجاد روابط دوستانه با انگلستان
از دنیا رفت.
۲. احداث سیم تلگراف
۲. دادن امتیاز رویتر به یک فرد انگلیسی
۲. اختلاف ایران و انگلیس بر سر ناحیه کوهک سیستان
۲. دادن امتیاز لاتاری
۳. واگذاری امتیاز تالبوت
توسط انقلابیون مشروطه ترور شد.
بنابر نظریهای که توسط عباس امانت در یک سخنرانی در دانشگاه لاس انجلس بیان گشته آمدهاست که: «به علت مشکلات روی داده در دوره افشاریه و دوره زندیه سرزمین ایران دارای ناامنیهای داخلی (مانند ناامنیهای جادهای) بود و ارتباط با خارج از کشور از جنوب و شمال ایران کاهش یافته بود و زمانی که دولت قاجاریه به وجود آمد ایران از نظر اقتصادی و سیاسی در وضعیت بدی بهسر میبرد و اولین انسجام ایران به شکل امروزی مدیون آقا محمدخان قاجار است هرچند که در زمان پادشاهان بعدی قاجاریه بخشهایی از ایران جدا شدند ولی خاک اصلی به صورت یک دولت متحد از زمان آقا محمدخان قاجار به بعد شکل گرفت و از نظر مورخان آن دوره وی به عنوان قهرمان ایران شناخته میشد و با وجود آغاز جنگهای عقیدتی که از زمان وی آغاز شد ولی ایران از نظر جنگهای داخلی به ثبات نسبیای رسید».[۱۰]
در مقابل نظریه مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در این جهت است که: «عدم مشروعیت و مقبولیت ملی و شیوه حکومتی آقامحمدخان و جانشینانش دفاع ملی ایرانیان را در مقابل بیگانگان خدشهدار کرد. در تهاجم انگلیسیها در جریان جنگهای هرات و حملات روسها، عنصر تهاجمی ذاتی ایرانیها و قومیتهای مسلح میان دفاع از حکمران غیرمسئول و قوای بیگانه دچار تضاد و تزلزل جدی میشد و همین امر کار بیگانگان را در ورود به خاک ایران با همه تدارکات اندکشان موفق جلوه میداد و دولتمردان را وادار به عقد معاهدات ویرانگر میکرد. حذف یا عدم تحمل عنصر دیوانسالاری ایرانی در جای جای حکمرانی این سلسله هویداست. حذف فیزیکی حاج ابراهیم کلانتر، قتل قائم مقام (فراهانی) و امیرکبیر و حذف سیاسی سایر رجال آشنا به هویت و جایگاه شایسته مردم ایران را که امیدهایی برای نجات مردم و حتی هدایت خود حکمرانان بودند، باید از نمونههای بارز این شیوه حکمرانی غیر بومی و غیر ملی حاکمان این عصر بهشمار آورد».[۱۱]
دوران قاجار مصادف بود با دوران استعمار و جهانگشایی امپراطوریهای مدرن. در این دوران ایران درگیر جنگهای متعددی شد و سالها مقابل روسها و انگلیسیها مقاومت کرد. با اینکه ایران در دوران قاجار بر خلاف کشورهای منطقه هرگز مستعمره نشد ولی بخشهایی از خاک خود را در این جنگها بهویژه با روسیه از دست داد. [۳]
دو جنگ بزرگ بین ایران و روسیه تزاری در زمان پادشاهی فتحعلیشاه قاجار روی داد. این جنگها با شکست ایران از روسیه پایان یافت و بخشهایی از ایران (قفقاز) به قلمرو امپراتوری روسیه پیوست. در این جنگها ایران و روسیه معاهده گلستان و معاهده ترکمنچای را امضا کردند.
دو جنگ بین ایران و امپراتوری بریتانیا که در صدد گسترش امپراتوری بود در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار روی داد. در این جنگها ایران و انگلیس معاهده پاریس را امضا کردند
دوره قاجار شاهد دو قحطی بزرگ در تاریخ ایران بود.
قحطی بزرگ ۱۲۵۰–۱۲۴۹ هجری شمسی (۱۲۸۸–۱۲۸۷ هجری قمری) (۱۸۷۰ تا ۱۸۷۱ میلادی) باعث تلفات جانی فراوانی در ایران گردید. برطبق برآوردها حدود یک دهم جمعیت ایران در این سالها از گرسنگی مردند.
قحطی بزرگ ۱۲۹۸–۱۲۹۶ هجری شمسی (۱۹۱۷ تا ۱۹۱۹ میلادی) قحطی بزرگی بود که تلفات جانی فراوانی را در ایران سبب شد
در این قحطی علاوه بر بی کفایتی شاهان قاجار دولت انگلیس متهم به نسلکشی میباشد.
از دیدگاه مجد در این قحطی نزدیک به ۴۰٪ (در برخی دیگر از منابع ۲۵ درصد) از جمعیت ایران به سبب گرسنگی و سوءتغذیه و بیماریهای ناشی از آن نابود شدند.[نیازمند منبع]
از اوایل پادشاهی ناصرالدین شاه که ارتباط ایران با اروپا بیشتر شد و ایرانیان پی به سقوط تمدن بردند.
با کشته شدن ناصرالدین شاه و بازگشت روشنفکران از فرنگ زمینه تحول در ایران آغاز گردید. مردمی که در آغاز برای گرانی شورش کردند تبدیل به مردمی شدند که خواهان پایان یافتن استبداد و تأسیس عدالت خانه گشتند.
انقلاب مردم بالاخره در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ به پیروزی رسید و فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه امضا شد.
محمدعلی شاه مخالف مشروطه در صدد سرکوبی انقلاب برآمد وبا حمله به مجلس آن را به توپ بست و مشروطه خواهان را کشت. اما مردم بزرگ ایران در تبریز گیلان وبختیاری شورش کردند و پیروز مندانه به تهران آمدند و استبداد را شکست دادند.
محمدعلی شاه از پادشاهی برکنار شد و فضلالله نوری که حامی مشروطه مشروعه بود اعدام شد.
بنابر نظریهای که توسط عباس امانت در یک سخنرانی در دانشگاه لس آنجلس بیان گشته آمدهاست که: «دولت قاجاریه باوجود نقاط ضعف گوناگون، در نیمه اول قرن نوزدهم به عنوان پشتیبان و پرورندهٔ یک فرهنگ شاخص و قابل توجه در طول تاریخ ایران یگانه بود و قاجاریه در مقایسه با کشورهای دیگر دنیای اسلام در خاورمیانه از جمله مصر و حتی دولت عثمانی کارنامه روشن و جذابی دارد».[۱۰]
در مقابل نظریه مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در این جهت است که: «بیتوجهی ذاتی آقامحمدخان قاجار (با انتساب خود به خاندانهای مغول) به هویت ایرانی، زبان پارسی، و شیوههای ایرانی حکمرانی که با هدایت عنصر ایرانی امثال نظامالملکها، خواجهنصیرها، جوینیها و کسانی که با پیروی از نظام دیوانسالاری ملی ایرانی اندکی از تندخوییهای مهاجمان ترک و تاتار میکاست، بعدها در اوج گرایشهای ملی در جهان، دست شاهان قاجار را در بسیج مردمی در چالشهای بزرگ ملی از این سرمایه بزرگ تهی کرد. تا جایی که مجبور شدند پس از کمرنگ شدن جنگجویی قاجارها بر اثر شرایط جدید جهانی به نیروی معنوی روحانیون تکیه نمایند، همان عنصری که بعدها در ماجرای مشروطه با پیوند با ملّیّون و تحصیلکردگان اروپا به زیان استبداد آنها تمام شد و بعدها طومار پادشاهی آنها را در هم پیچید».[۱۱]
تعدادی از خاندانهای ایران در دوره قاجاریه با توجه به تداوم اعتقادی و ثروتی که داشتند در نشر و نگهداری فرهنگی خاص کوشا بودند به عنوان مثال:
واحد پول ایران در دوران قاجار «قِران» بود که از نقره ضرب میشد. هر قران بیست شاهی و هر شاهی پنجاه دینار ارزش داشت. یعنی هر قران برابر با هزار دینار بود. دو شاهی را صد دینار (صنار) و چهار شاهی را عباسی میگفتند. هر تومان نیز ده قران یا ده هزار دینار ارزش داشت. اصطلاح ریال در بعضی نقاط کشور رایج بود و به یک قران و پنج شاهی (۱٫۲۵ قران) گفته میشد. سکههای سیاه کمارزشی هم با نام پول و قاز رایج بودند. هر دو پول یک شاهی و هر پنج قاز یک شاهی ارزش داشت.[۱۲]
حکومت قاجاریه با بحرانهای مالی منظم و متعدد روبرو بود، اولین موج بحرانها در دهه ۱۸۲۰م/۱۲۰۰ش شروع شد هنگامی که در اثر جنگهای ایران و روسیه هم بخشهایی از ایران جدا شد هم این کشور مجبور به پرداخت غرامت سنگین گردید، این بحران در دهه بعد به اوج رسید اما با اصلاحات مالی امیرکبیر از ۱۸۴۸م/۱۲۲۷ش تا ۱۸۵۱م/۱۲۳۰ش بودجه متعادل و شدت بحران مالی کمتر شد. این وضعیت در دهه ۱۸۸۰م/۱۲۶۰ش عوض شد و ایران به یک بحران مالی مزمن دچار شد. آنچنانکه لمبتون ادعا میکند: «از حکومت محمدشاه قاجار (۱۸۴۸–۱۸۳۴م/۱۲۲۷–۱۲۱۳ش) به بعد ایران مدام با بحرانهای مالی روبرو بودهاست»[۱۳] غرامتی که ایران باید برای برهم زدن قرارداد انحصار تنباکو به شرکت بریتانیایی رژی میپرداخت و همچنین از بین رفتن تولید ابریشم به عنوان یکی از منابع اصلی درآمد دولت، آن را مجبور کرد برای اولین بار از خارجیان وام دریافت کند. اسراف شاه و حرمسرای او، فساد در دستگاه مالیاتی و سفرهای خارجی شاهان هم به این بحرانها دامن میزد. در دهه ۱۸۹۰م/۱۲۷۰ش کسری بودجه دولت به ۳۰۰ هزار تومان (۶۰ هزار پوند استرلینگ) رسید و این کسری ۱۵ سال بعد، ده برابر افزایش یافته بود و ایران در سال ۱۹۰۵م/۱۲۸۴ ش با سه میلیون تومان (۶۰۰ هزار پوند استرلینگ) کسری بودجه روبرو بود.[۱۴][۱۵] به دنبال بیثباتی اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران پس از جنگ جهانی اول، در فاصله سالهای ۱۲۹۷ تا ۱۲۹۹ هجری شمسی، فضای اجتماعی و سیاسی ایران بحرانی بود. همین امر موجبات کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ را فراهم آورد. پس از رسیدن رضاخان به مقام نخستوزیری کمکم فکر حمایت از صنایع داخلی و وطنی شکل گرفت و بهترین راهکار برای اجرای این هدف تعیین مالیاتهای سنگین برای کالاهای خارجی بود. تصویری از یک سند در فضای مجازی انتشار یافتهاست که ظاهراً به این نکته اشاره دارد که در دوره احمد شاه قاجار و در زمان نخستوزیری رضاخان مجلس قانون «استعمال البسه وطنی» را که چند ماه پیشتر تصویب کرده بود لازمالاجرا نمود و با حکم شاه قرار شد لباس مقامات و مستخدمین دولت از منسوجات داخلی تهیه شود و دستور به استفاده از لباس وطنی صادر گردید. برطبق متن حکمی که در تصویر نامبرده در فضای مجازی انتشار یافته، احمد شاه قاجار فرمان اجرای قانون استعمال البسه وطنی مصوب مجلس شورای ملی در ۱۳۰۱ شمسی را لازمالاجرا اعلام داشتهاست: «ما سلطان احمد شاه قاجار، مقرر میداریم ماده اول قانون استعمال البسه وطنی که ضمیمه این دستخط است مثل قوانین مملکتی به موقع اجرا گذارده شود.»[۱۶]
[۱۷]
[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]
[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]
.
کلیسا سرکیس مقدس به عنوان بزرگترین کلیسای تهران در خیابان نجاتاللهی قرار دارد. این کلیسا در سال ۱۹۷۰ میلادی با هزینه شخصی ارامنه تهران بنا شده است. سرکیس نام یکی از قدیسان کلیسای حواری ارمنی بوده که به دستور شاپور دوم به قتل میرسد. معماری این کلیسای بزرگ از قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان الهام گرفته شده و به شکل صلیب است.
آلبوم تصاویر
کلیسای سرکیس مقدس که در خیابان کریمخان و سر ویلا قرار داره بزرگترین کلیسای ارمنی تهران و مقر خلیفه گری ارامنه پایتخت و شمال کشور است. این کلیسا محل استقرار اسقف اعظم است که در واقع رهبر دینی و مذهبی ارامنه است. کلیسا، قدمت زیادی ندارد و در اواخر دهه چهل بنا و در دهه ۵۰ نیز افتتاح شده است اما به دلیل اینکه مقر خلیفه گری است، اهمیت دارد. اگر عکس هتی قدیمی کلیسا را ببینید متوجه می شوید که نمای غربی آن تغییر کرده و همچنین بعدها چهار ستون برای استحکام گنبد کلیسا به آن اضافه شد. درب کلیسا در غرب و محراب نیز در شرق قرار دارد که رو به خورشید و نور است. کلیسا دارای سه در، سه پنجره بالای در اصلی و سه گنبد (که دو تا ناقوسخانه و یک گنبد عبادتگاه است) است. عدد سه در مسیحیت عدد مقدس و نماد تثلیث است. داخل کلیسا نیز عظمت خاصی داره و پر از نقاشی و تابلوهاست. بطور مثال یکی از نقاشی ها صحنه جنگ وارطان با یزگرد دوم ساسانی در قرن پنجم میلادی است. نقاشی های روی پنجره های کلیسا نیز بسیار جالب و جذاب بود.
بطور کلی، بازدید از داخل کلیساهایی که موزه نیستند و اختصاص برای اعمال مذهبی دارند امکانپذیر نیست مگر با مجوز و هماهنگی که ما در قالب تور کلیساگردی از آن بازدید کردیم. اما محوطه کلیسا و نمای آن را می شود بازدید کرد و بطور مثال گفتند که در دهه آخر دسامبر نمایشگاه کوچکی هم از تولد حضرت مسیح در حیاط کلیسا برپا میشه که می تونید بازدید کنید.
در محوطه کلیسا، بنای یادبود نسل کشی ارامنه را می بینید که البته تابلوی سازمان سنجش در خیابان پشتی کلیسا، عکاسی از آن را سخت می کند! همچنین مزار اسقف اعظم، آرداک مانوکیان نیز در محوطه کلیساست.
کليساي سرکيس مقدس که با گنبد زيباش در ابتدای خيابان ويلا (استاد نجات الهي) قرار گرفته و بزرگترين کليساي تهران به شمار مياد. در ابتدا نماي شيشه اي داشته اما در موشک باران هاي جنگ ديوار جايگزين شيشه هاش شده. بناي يادبود کشتار ارامنه توسط ترکهاي عثماني در حياط کليسا قرار گرفته . داخل کليسا هم بزرگ و بسيار زيبا و نسبتا مدرن است. اين کليسا بازديد عمومي ندارد و با تور از اين کليسا ديدن کرديم. #ایران #ایرانگردی #تهران #تهرانگردی #کلیساگردی #کلیساکلیسای سرکیس مقدس
در خیابان کریمخان زند تهران و ابتدای خیابان نجات الهی، کلیسای زیبای سرکیس تهران، خودنمایی می کند. این کلیسا علاوه بر این که محل عبادت مسیحیان است، یکی از جاذبه های تهران هم به شمار می رود. علاقه مندان هم می توانند از معماری زیبای داخلی این کلیسا بازدید کنند. #تایسیز
استان تهران
تهران
استان تهران
تهران
استان تهران
تهران
استان تهران
تهران
استان تهران
تهران
استان تهران
تهران
استان تهران
تهران
در صورتیکه تمایل دارید پیامک و آفرهای ما را دریافت کنید فرم زیر را تکمیل نمایید
لست سکند در سال 89 با هدف ارائه خدمات متفاوت و با کیفیت به شما عزیزان در صنعت گردشگری تاسیس شده است. سیاست اصلی سایت، ارائه اطلاعات کامل و صحیح و بدون جهت گیری و جانب داری و بدون واسطه میباشد. همچنین اشتراک گذاری تجارب مسافران در بخشهای مختلف از ویژگیهای بارز و خاص سایت محسوب میشود و با استقبال بسیار زیاد کاربران نیز مواجه شده است.
کليه حقوق اين سايت متعلق به لست سکند می باشد | 1399-1389
در قدم زدن در پایتخت ایران ممکن است هزاران جاذبه را ببینید که از قبل در مورد آن اطلاع داشته اید و یا اصلا از وجود آن مطلع نبودید. تهران هزارن جاذبه زیبا و در نوع خود منحصر بفرد دارد که دیدن تک تک آنها خالی از لطف نخواهد بود. پیشنهاد امروز ما در بخش ایرانگردی دیدن بزرگترین کلیسای تهران یعنی کلیسای سرکیس مقدس است.
کلیسای سرکیس مقدس که به آن کلیسای سارکیس مقدس نیز میگویند متعلق به ارمنیان است و از سال 49 در قلب شهر تهران ساخته شده است. خیری به نام مارکار سرکیسیان این کلیسا را بنا نهاده و طراحی آن از مهندس اوژن آفتاندلیانس است. نمای سفید رنگ این بنا آرامش خاصی دارد و قامت افراشته آن شکوه و صلابت خود را به هر بیننده ای نشان خواهد داد.
پس از اتمام ساخت، کلیسای سرکیس مقر خلیفهگری ارامنه در تهران شد که پیش از آن در کلیسای مریم مقدس برگزار می شد و پس از انتقال به کلیسای سرکیس مقدس، از این کلیسا به عنوان نماد مسیحیت تهران یاد می شود.کلیسای سرکیس مقدس
عکس از: پرستو عطرسایی
همانطور که گفته شد از کلیسای سرکیس مقدس به عنوان بزرگترین کلیسای تهران یاد می کنند. مهندس آفتاندلیانس برای ساخت کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان الهام گرفت و در عین حال تغییرات بسیاری در این دو سبک معماری بوجود آورد. این بنا بر اساس پلان بازیلیکا بنا شد، بازیلیکا به کلیساهای مهم و بزرگی اتلاق میشود که شکل صلیب دارند. نحوه قرار گیری عناصر کلیسا در کنار هم باعث می شود که کلیسا از داخل نیز دارای پلان صلیبی شکل باشد
عکس از: احسان تریپ
عکس از: Golnaz Masham
معرفی آرامگاه شاه نعمت الله ولی
در جنوب شهر کرمان و در شهر ماهان یکی از جاذبههای دیدنی این استان قرار گرفته است که مربوط به دورهی صفوی است. این…
معرفی حمام خانی بستک
حمام خانی بستک که در شهر بستک در غرب استان هرمزگان قرار دارد، از آثار تاریخی جنوب ایران است که در دوره قاجار ساخته شده است….
یکی از جاذبههای گردشگری استان بوشهر، کلیسای ارمنیان گئورگ مقدس میباشد. این کلیسا که در محله شنبدی واقع شده، موضوع پیشنهادات ایرانگردی امروز لست سکند است. اگر از بازدید از…
معرفی کویر حلوان
در ۹۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان طبس و در شمال شرقی استان خراسان جنوبی کویر حلوان قرار گرفته است. حلوان، کویری پوشیده از ریگزار و مثلثیشکل است….
یکی از زیباترین جاذبههای تاریخی خرمدره در استان زنجان، حمام یان یان میباشد. این حمام که از زمان قاجار برجای مانده است و امروز در بخش پیشنهادات ایرانگردی لست سکند…
یکی از زیباترین آثار تاریخی ایران، حمام چهار فصل اراک میباشد. این حمام با معماری و کاشیکاریهای بینظیرش یکی از نمونههای بیمانند معماری ایران به شمار میرود. امروز در بخش…
× در حال پاسخ به:
قبول بفرمائید برای مامرغ مرده همسایه غازاست ، آخردوست عزیزمسجد شیخ لطف الله دراصفهان ویامسجدامام (شاه سابق )اصفهان یک سردرش ازتمام کلیسای محبوب شمازیباتراست مابرای تمجیه غریبه پرستیمان حتی بخودمانهم دروغ میگوئیم آخرساختمانی مثل اینگونه بناهای تاریخی میدان امام اصفهان و…درکجای دنیااست که شمادوست غریبه دوست ماوالبته احتمالا ازهمان اقلیت خاص که بااسامی غیرواقعی کامنت میدهید رابه وجدآورده چراماایرانیهااینهمه غریبه پرستیم برخلاف دنیای متمدن وطن پرست ؟
هر وقت تونستی بدون تعصب قضاوت کنی بفرمایید نظر بدید
هر مکانی زیبایی خاص خودشو داره نمیشه چیزی رو با چیز دیگه ای مقایسه کرد ضرب المثل هر گلی یه بویی داره رو شنیدید ؟
واقعا امثال شما غیر قابل درکه دوست عزیز
بسیار زیباست . هم ظاهر زیبایی دارند هم دیزاین داخلی کلیسا بسیار شیک و آرامش بخش می باشد . من دو بار رفتم به کلیسایی که در خ کارگر شمالی هست . حس خوبی به آدم میده . البته من مسلمان هستم. ولی بناهای زیبا و ماندگار را دوست دارم . ایکاش داخل مساجد ما را هم طوری دیزاین میکردند که هم از رنگهای شاد استفاده میکردند و هم جذاب . یکبار هم کلیسایی در اصفهان هست داخل کلیسا را هم دیدم بسیار زیباست .
تور ایروان 2 آبان 99
آرمنیا ایرویز
قیمت از:
8,520,000
تومان
74
دلار
دلار
تور استانبول 5 آبان 99
قشم ایر
قیمت از:
12,450,000
تومان
تور استانبول آبان 99
پگاسوس
قیمت از:
9,620,000
تومان
تور استانبول آبان 99
پگاسوس
قیمت از:
9,395,000
تومان
کلیسای سرکیس مقدس
تور ارمنستان پاییز 99
آرمنیا ایرویز
قیمت از:
8,200,000
تومان
67
دلار
دلار
اکتشافات جدید نشان میدهد که انسان 26500 سال پیش وارد قاره آمریکا شده است!
شاه نعمت الله ولی، آرامگاهی با آرامشی خاص در کرمان
مقبره مصر باستان پس از 2500 سال برای اولین بار بازگشایی شد!
رد پای فسیلی 313 میلیون ساله در گراند کانیون آمریکا یافت شد!
ترکینگ مسیر دریاچه نئور به ییلاق سوباتان و جنگل لیسار ( سیری در طبیعت اردبیل و تالش )
سفرنامه قسمتی از شمال و شمال غربی کشور
شهری که با جادویش،مدهوش شدم (سفرنامه استانبول)
تنها در قفقازستان (سفرنامه باکو)
عروس خانه های تاریخی پایتخت
S.khezri
باغ ایرانی لاله زار بهاری پایتخت
S.khezri
خانه صدراعظم شوم ناصرالدین شاه
رامین عبدی
رنگین کمانی از 23000 لاله برای مادران
منصوره اسکندری
در صورتیکه تمایل دارید پیامک و آفرهای ما را دریافت کنید فرم زیر را تکمیل نمایید
لست سکند در سال 89 با هدف ارائه خدمات متفاوت و با کیفیت به شما عزیزان در صنعت گردشگری تاسیس شده است. سیاست اصلی سایت، ارائه اطلاعات کامل و صحیح و بدون جهت گیری و جانب داری و بدون واسطه میباشد. همچنین اشتراک گذاری تجارب مسافران در بخشهای مختلف از ویژگیهای بارز و خاص سایت محسوب میشود و با استقبال بسیار زیاد کاربران نیز مواجه شده است.
کليه حقوق اين سايت متعلق به لست سکند می باشد | 1399-1389
118 سفر- کلیسای سرکیس مقدس نام یک کلیسای ارمنی در تهران واقع در خیابان کریمخان زند، ابتدای خیابان نجات الهی است. کلیسای سرکیس مقدس، بزرگ ترين کلیسای ارامنه تهران است و به محل خلیفه گری ارامنه تهران شهرت دارد.
کلیسای سرکیس مقدس امروزه هم مورد استفاده ارمنیان مسیحی و مرکزیت امور ارمنیان را در تهران دارد. ساختمان این کلیسا جذابیت خاصی برای بازدیدکنندگان و علاقه مندان به معماری کلیساها و طرفداران دین مسیحیت دارد و فضای معنوی درون آن بسیار تسکین دهنده و متفکرانه طراحی شده است.
کلیسای سرکیس مقدس
عکس کلیسای سرکیس مقدس
تاریخچه ساخت کلیسای سرکیس مقدس:
کلیسای سرکیس مقدس به دستور مارکا سرکیسیان از ارامنه قدیمی ایران و با طراحی مهندس معمار اوژن آفتاندلیانس ساخته شده است. ساختمان کلیسای سرکیس مقدس تلفیقی از سبک معماری قرون وسطی و بناهای ارمنستان است.
علت نامگذاری کلیسای سرکیس مقدس:
نام این کلیسا از یکی از قدیسان کلیسای ارمنی، یعنی سرکیس مقدس گرفته شده است.
معماری داخلی کلیسای سرکیس مقدس
سبک معماری کلیسای سرکیس مقدس:
کلیسای سرکیس مقدس تهران دارای ساختمانی زیبا با معماری بینظیر قرون وسطی و عصر جدید است.کلیسای سرکیس مقدس ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر دارد و از آن به عنوان بزرگترین کلیسای تهران یاد می کنند.
کلیسای سرکیس مقدس بر پایه ی نقشه بازیلیکا (به کلیسا های بزرگ و مهم که به شکل صلیب هستند بازیلیکا می گویند) ساخته شده است و این نقشه چه در معماری خارجی و چه در معماری داخلی اجرا شده است و از بیرون کلا ساختمان به شکل یک مستطیل از شرق به غرب است.
ورودیهای کلیسای سرکیس مقدس تهران در دیوار غربی بنا واقع شده و از یک ورودی اصلی و بزرگتر در وسط بنا و دو ورودی کوچکتر که در دو طرف شمال و جنوب دیده میشوند تشکیل شدهاست. در ورودی ضلع غربی کلیسای سرکیس مقدس دو ناقوسخانه در دو طرف راهروی ضلع غربی به صورت گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ناقوسخانههای کلیسای سرکیس مقدس شهر ایروان طراحی شده که زیبایی بینظیری را به هر بینندهای به ارمغان میدهد.
دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشیهای دیواری مزین است. موضوع های این نقاشی ها از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، بر گرفته شده اند.
بلندی سقف کلیسا متاثر ازکلیسای مریم مقدس در شهرِ آنی است. این بنا، نمای سفیدش را مدیون سنگ مرمر سفیدی است که در دیوار خارجی آن به کار رفته است. دیوارهای داخلی و سقف نیز با گچ پوشانده شده اند و به همین دلیل، فضای درونی بنا همخوانی جالبی با نمای بیرونی دارد.
نویسنده: شاهن هوسپیان
از نیمۀ دوم قرن بیستم میلادی جمعیت ارمنیان تهران به علت مهاجرت از سایر مناطق کشور به پایتخت رو به افزایش گذاشت و جابه جایی آنان در سطح شهر نیز سبب به وجود آمدن محله های جدید ارمنی نشین در مناطق مختلف تهران شد.
افزایش جمیعت ارمنیان تهران کلیسای مریم مقدس را با کمبود فضا روبه رو ساخت. کلیسای مریم مقدس، واقع در محلۀ حسن آباد، که از1324ش/ 1945م کلیسای جامع ارمنیان تهران بود[1] و خلیفه گری مستقر در ساختمان هم جوار آن مسئولیت انجام امور ارمنیان تهران را بر عهده داشت. از سویی نیز به علت جابه جایی ارمنیان در سطح شهر جمعیت ارمنیان محله های جنوب تهران رو به کاهش گذاشته بود حال آنکه کلیۀ کلیساها در این مناطق متمرکز بودند و در نتیجه، دسترسی ارمنیان محله های جدید، که در شمال شهر تهران آن روزها مانند محلۀ یوسف آباد ساکن بودند، به کلیساها دشوار شده بود. بنابراین، نیاز به ساخت کلیسایی در مجاورت محله های جدید با گنجایش بیشتر و ساختمان هایی با فضای بزرگ تر برای انجام امور ارمنیان تهران احساس می شد.
بر این اساس خلیفه گری ارمنیان تهران با کمک یکی از خیران به نام مارکار سرکیسیان قطعه زمینی را در تقاطع خیابان های کریم خان زند (چهل متری سابق) و استاد نجات الهی (ویلای سابق)، که مرکزیت بیشتری در بین محلات ارمنی نشین تهران داشت، برای احداث کلیسا و ساختمان های خلیفه گری خریداری کرد.
طراحی ساختمان کلیسا بر عهدۀ مهندس اوژن آفتاندیلیان گذاشته شد. پس از فوت مارکار سرکیسیان نیز فرزندان وی گورگن و وازگن سرکیسیان هزینۀ ساخت کلیسا و ساختمان های خلیفه گری را تقبل کردند.کلیسای سرکیس مقدس
در 14فروردین 1343ش / 3 آوریل 1964م، کلنگ احداث کلیسا با حضور آرداک مانوکیان، اسقف اعظم ارمنیان تهران؛ روحانیان کلیسای ارمنی؛ جمعیت بزرگی از ارمنیان تهران؛ و نوزده ساقدوش،[2] که هریک می بایست لوح مخصوصی را در پی های کلیسا قرار می دادند، زده شد.
مراسم کلنگ زنی به دست خیران
اسقف اعظم آرداک مانوکیان و خیران کلیسا در مراسم احداث ساختمان های کلیسا و خلیفه گری
پس از انجام مراسم مذهبی و نام گذاری کلیسای جدید ـ که به یاد مارکار سرکیسیان به نام یکی از قدیسان کلیسای ارمنی، یعنی سرکیس مقدس،[3] نام گذاری شد ـ ساقدوش ها، که در بین آنان خیران گورگن و وازگن سرکیسیان نیز حضور داشتند، لوح ها را در محل های از پیش تعیین شده قرار دادند و به این ترتیب، کار ساخت و ساز کلیسا آغاز شد.
برای به اجرا گذاشتن طرح مهندس آفتاندیلیان از شش نفر برای ارائۀ برنامه و برآورد هزینه ها دعوت به عمل آمد که از بین آنان کار ساخت کلیسا بر عهدۀ لئون کشیشیان گذاشته شد. کار ساخت کلیسا پس از چندی با مشکلات فنی و مالی مواجه شد اما پس از رفع مشکلات باردیگر ساخت آن از 1348ش / 1969م آغاز شد و در 1349ش/ 1970م خاتمه یافت.
کلیسای سرکیس مقدس، که بزرگ ترین کلیسای تهران است، دارای ابعادی به طول 36/5 متر و عرض 17/8 متر با پلان بازیلیک تک ناوی است که بر روی صفه ای کم ارتفاع بنا شده و با در نظر گرفتن امانت خانه های دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ و دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده.
اگرچه مهندس آفتاندیلیان در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطا و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده، با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهراً بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. از آنجایی که در کلیساهای تک ناوی وزن سقف بنا به وسیلۀ قوس های واقع در زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل می شود بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمی توانند عرض زیادی داشته باشند و به همین دلیل نیز، فاقد گنبد و معمولاً، بناهایی کوچک هستند اما آفتاندیلیان، متأثر از معماری کلیساهای تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبد دار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونه ای طراحی کرده که توانسته گنبد عظیمی برروی آن قرار دهد. لازم به توضیح است که تالارهای گنبددار فاقد ستون زیر گنبد هستند و وزن گنبد و سقف به وسیلۀ قوس های واقع در زیر سقف که بر روی چهار ستون عظیم تکیه دارند به دیوارهای طولی بنا منتقل می شود اما در این کلیسا از ستون های حامل قوس ها خبری نیست و طراح بنا، برای انتقال وزن سقف و گنبد بزرگ کلیسا، از هشت شاه تیر[4] افقی استفاده کرده که بر روی هشت ستون کار گذاشته شده در داخل دیوارها تکیه دارند و در واقع، ستون هایی را که در کلیساهای با سبک معماری تالار گنبددار به وضوح دیده می شوند به داخل دیوارها منتقل کرده است.
بلندی سقف کلیسا، متأثر ازکلیسای مریم مقدس شهر آنی،[5] بسیار مرتفع ساخته شده و نبود ستون در زیر گنبد سبب شده تا فضایی بسیار وسیع در صحن کلیسا به وجود آید.
محراب کلیسا به صورت نیم دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف آن نیز بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است. در دو طرف محراب، امانت خانه ها قرار دارند که هر یک دارای نورگیری کوچک هستند و به غیر از ورودی به داخل صحن کلیسا ورودی مجزایی نیز به محوطۀ خارج از بنا دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشی های دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شده است.
صحن کلیسا را می توان به سه بخش تقسیم کرد که قسمت میانی 75 سانتی متر از هر طرف پهن تر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد شانزده ضلعی کلیسا به وسیلۀ یک چهار ضلعی بر روی چهار طاقی قرار گرفته که بر روی شاه تیرها تکیه دارد. ساق و گنبد آن تماماً از نورگیرها تشکیل شده که موردی منحصر به فرد در سبک معماری کلیساهای ایران است.
در بالای دیوارهای خارجی قسمت میانی صحن، سنتوری قرار دارد که به منظور هماهنگ شدن با بالای دیوارهای صحن های شرقی و غربی دارای زاویه ای باز است و قاعدتاً، ارتفاع کمی دارد. در هریک از دیوارهای صحن میانی، سه نورگیر باریک قرار گرفته که از بالا تا پایین دیوار امتداد دارند اما در دیوارهای صحن های شرقی و غربی از دو نورگیر، شبیه نورگیرهای صحن میانی، استفاده شده. شیشه های نورگیرها منقوش به نقاشی هایی با موضوعات ملی و مذهبی ارمنیان است.
ورودی های کلیسا در ضلع غربی بنا قرار دارد و شامل یک ورودی اصلی و بزرگ تر در وسط و دو ورودی کوچک تر در دو طرف است که عقب تر از ورودی اصلی و در زیر برج های ناقوس قرار دارند. قسمت بالای دیوار ضلع غربی، مانند دیوارهای خارجی قسمت میانی صحن، سنتوری با ارتفاع کم دارد و بر خلاف دیوارهای دیگر قسمت های کلیسا در آغاز با نمایی شیشه ای با نقش صلیب های بزرگ ساخته شده بود که البته، بعدها تغییر یافت.
ورودی اصلی، که دارای سردری با سبک معماری کلیساهای قرن های چهارم و پنجم میلادی ارمنستان است به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا باز می شود و در بالای آن، بالکنی وجود دارد که محل اجرای سرودهای روحانی گروه کر است. این بالکن پس از خاتمۀ ساخت کلیسا با هزینۀ خانم آیدا سرکیسیان در 1356ش / 1977م بنا شده است.
کلیسا دارای دو ناقوسخانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهار گوش قرار دارند و در انتهای آنها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساق های هشت ضلعی ساخته شده. معمار کلیسا مکان قرار گرفتن ناقوسخانه ها را متأثر از ناقوسخانه های کلیسای سرکیس مقدس شهر ایروان طراحی کرده است. در بالای ورودی ها، در زیر برج های ناقوسخانه ها، نورگیرهایی شبیه به دیگر نورگیرها قرار دارند که به داخل فضای برج ها باز می شوند.
هرچند ساخت کلیسا در 1349ش /1970م خاتمه یافت شروع به کار آن با تأخیر صورت گرفت. در 9 اردیبهشت 1352ش/ 29 آوریل 1973م، پس از پایان تجهیز کلیسا، آماده کردن صندلی ها به وسیلۀ خیران مختلف و نصب ناقوس های کلیسا، که در ونیز ساخته شده بود، طی مراسمی مذهبی با حضور جاثلیق عالی جناب خورن اول بارویان؛ آرداک مانوکیان، اسقف اعظم ارمنیان تهران؛ مقامات دولتی؛ خیران کلیسا؛ و ارمنیان تهران کلیسای سرکیس مقدس رسماً کار خود را آغاز کرد. در این روز، 42 خیر نیز تکمیل نواقص کلیسا را تقبل کردند.
در زمان جنگ تحمیلی، اصابت موشک در نزدیکی کلیسا سبب فروریختن کلیۀ شیشه های دیوار غربی شد. برای مرمت این بخش از کلیسا از سنگ مرمر استفاده کردند و دیواری با سه نورگیر کوچک بنا شد.
چندی پس از شروع به کار کلیسا ترک هایی در سقف آن پدید آمد و نفوذ آب باران به داخل ترک ها وضعیت را بدتر کرد. پس از بررسی مشخص شد که شاه تیرها قادر به تحمل وزن سقف و گنبد نیستند. بنابراین، از شهریور 1360ش/ اوت 1981م به مدت نوزده ماه کلیسا به دست روبن در سرکیسیان مورد مرمت قرار گرفت و برای تقویت شاه تیرها در زیر چهارطاقی گنبد چهار ستون نصب شد. در فروردین 1362ش/ مارس 1983م کلیسا کار خود را بار دیگر آغاز کرد.
در1391ش/2012م نیز، تعمیراتی در داخل و محوطۀ بیرونی کلیسا صورت گرفت و حوضچۀ مخصوص غسل تعمید، واقع در گوشۀ شرقی دیوار شمالی بنا، بازسازی و با نقاشی تعمید حضرت مسیح به دست یوحنای تعمید دهنده تزیین شد.
نمای کلی کلیسای سرکیس مقدس
پلان کلیسا پس از مرمت
ضلع شمالی کلیسا
ناقوسخانه شمال غربی کلیسا
ضلع غربی کلیسا،پیش از بازسازی
گنبد اصلی و گنبدهای ناقوسخانه ها
نمای داخلی کلیسا
نمای خارجی کلیسا پس از خاتمه ساخت و پیش از آغاز به کار
پلان کلیسا
حوضچه غسل تعمید
پی نوشت ها:
Architrave 4.
منابع:
آلیک. 9آوریل 1964؛ 30 آوریل 1973.
کلیسای سرکیس مقدس
بایگانی خلیفه گری ارمنیان تهران.
بایگانی پایگاه کلیساهای تاریخی ایران.
هوسپیان، شاهن. «تاریخچه و معماری کلیسای مریم مقدس». پیمان. ش66 . زمستان 1392: 7 ـ 22.
بایگانی روزنامۀ آلیک.
بایگانی پایگاه کلیساهای تاریخی ایران.
بایگانی شخصی آقای رافی آرزومانیان.
تهران، خیابان استاد مطهری، خیابان فجر(جم)، کوچه نظری، پلاک 4
کدپستی: 48161-15887
info@paymanonline.com
☏ +98-21-88814288
فصلنامۀ پیمان طی شمارگان گذشته خود بر آن بوده است که پیام فرهنگ و ادب فارسی را به ادبیات ارمنی و سخن ادب ارمنی را به دریای فرهنگ فارسی زبان راه داده، بتواند قدمی هر چند کوچک در راه دوستی تمدن ها بر دارد.
You can help our automatic cover photo selection by reporting an unsuitable photo.
Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.
کلیسای سرکیس مقدس یا کلیسای سارکیس مقدس، (به ارمنی: Սուրբ Սարգիս մայր տաճար) – (به انگلیسی: Saint Sarkis Cathedral)، نام یک کلیسای ارمنی واقع در خیابان کریمخان زند، ابتدای خیابان نجات الهی (ویلای سابق) در تهران است. کلیسای سرکیس مقدس با هزینه شخصی فردی خیر از ارمنیهای ایران به نام «مارکار سرکیسیان» و طرح مهندس اوژن آفتاندلیانس در سال ۱۳۴۹ (۱۹۷۰ میلادی) بنا شد و مقر خلیفهگری ارامنه تهران از کلیسای مریم مقدس به این محل جدید انتقال یافت.
پس از انجام مراسم مذهبی و نام گذاری کلیسای جدید که به نام یکی از قدیسان کلیسای ارمنی، یعنی «سرکیس مقدس» نام گذاری شد.
سرکیس مقدس، از قدیسان کلیسای حواری ارمنی، در اوایل سده چهارم میلادی از سرداران ارتش روم بود که به علت مسیحی بودن تحت تعقیب قرار گرفت.
او به همراه پسرش، «ماردیروس»، به ارمنستان پناه برد اما تیران، پادشاه ارمنستان، تحت فشار امپراتور روم مجبور
به اخراج آنان از ارمنستان شد. آنان به خدمت ارتش شاپور دوم درآمدند که در جنگ با کوشانها بود. شاپور از خدمات سرکیس بسیار خرسند بود اما از آنجایی که به وی اتهام تبلیغ مسیحیت در بین سپاهیان شاپور را زده بودند دستور داد تا او و پسرش را به همراه شماری
از سربازان در نیشابور به قتل رسانند. در تقویم کلیسای ارمنی، یک روز به سرکیس مقدس اختصاص دارد. در این روز، جوانان ارمنی به یاد او مراسم خاصی را برگزار میکنند.
کلیسای سرکیس مقدس، که بزرگترین کلیسای تهران است، دارای ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر با پلان بازیلیکا تک ناوی است که بر روی صفهای کم ارتفاع بنا شده و با در نظر گرفتن امانت خانههای دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ و دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده.
کلیسای سرکیس مقدس
اگرچه مهندس آفتاندلیانس در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهراً بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. از آنجایی که در کلیساهای تک ناوی وزن سقف بنا به وسیله قوسهای واقع در زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل میشود بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمیتوانند عرض زیادی داشته باشند و به همین دلیل نیز، فاقد گنبد و معمولاً، بناهایی کوچک هستند اما آفتاندلیانس، متأثر از معماری کلیساهای تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبد دار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونهای طراحی کرده که توانسته گنبد عظیمی بر روی آن قرار دهد.
محراب کلیسا به صورت نیم دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف آن نیز بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است. در دو طرف محراب، امانت خانهها قرار دارند که هر یک دارای نورگیری کوچک هستند و به غیر از ورودی به داخل صحن کلیسا ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج از بنا دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشیهای دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شدهاست. صحن کلیسا را میتوان به سه بخش تقسیم کرد که قسمت میانی ۷۵ سانتیمتر از هر طرف پهنتر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد شانزده ضلعی کلیسا به وسیله یک چهار ضلعی بر روی چهار طاقی قرار گرفته که بر روی شاه تیرها تکیه دارد. ساق و گنبد آن تماماً از نورگیرها تشکیل شدهاست.
ورودی اصلی، که دارای سردری با سبک معماری کلیساهای سدههای چهارم و پنجم میلادی ارمنستان است به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا باز میشود و در بالای آن، بالکنی وجود دارد که محل اجرای سرودهای روحانی گروه کر است. کلیسا دارای دو ناقوسخانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهار گوش قرار دارند و در انتهای آنها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساقهای هشت ضلعی ساخته شدهاست.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان در کلیسای سرکیس مقدس از سنگ مرمر سفید ساخته شده و بلندی آن ۳/۵۰ متر است که بر پایهای از همان سنگ به ابعاد ۷۷×۱۶۲ و بلندی ۸۲ سانتیمتر قرار گرفته. روی پایه، کتیبهای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتیمتردیده میشود که بر روی آن به خط نستعلیق فارسی و زیر آن به ارمنی نوشته شدهاست: «یادبود شهدای ارامنه». زیر این نوشته به زبان ارمنی «۲۴ آوریل ۱۹۱۵».
این بنا در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی در پنجاه و هشتمین سالگرد نسلکشی ارمنیان رونمایی شد.
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان، با طرحی مرکب از سه قطعه سنگ، در نگاه اول نماد باور دینی ارمنیان است، باوری که برای صیانت از آن ملتی رهسپار قتل گاه شد. نقش صلیب روی خاچکارها نماد رستاخیز مسیح و نشانگر شهادت و خیزش است و چنانکه مسیح از مردگان برخاست، ملت ارمنی نیز با وجود کشتارها، آوارگی و پراکندگی توانست حکومت مستقل ارمنستان را، پس از تحمل چندین سده سلطهٔ بیگانگان، در ۱۹۱۸ میلادی بنا نهد. دیگر نقشهای رویهٔ بنای یادبود در مجموع بیانگر روحیهٔ آزادیخواهی، پایداری، پایبندی به دین و ایمان و اعتقاد به پیروزی حق و حقیقت هستند.
Would you like to suggest this photo as the cover photo for this article?
Your input will affect cover photo selection, along with input from other users.
Thanks for reporting this video!
